Giải mã hiện tượng Võ Trọng Nghĩa http://forum.ashui.com/index.php?topic=47.msg15853#msg15853
Tác giả: Xuân Bình
Làm báo là một nghề có thể giúp người ta có cơ may được tiếp xúc với 3 thứ kỳ, đó là đến với các kỳ quan, gặp gỡ các kỳ nhân và đọc được các kỳ thư. Phóng viên tự do Xuân Bình là người luôn cố gắng có được những điều ấy.
Tiếp xúc với Xuân Bình, đến một ngày tôi chợt nhận ra … chính Xuân Bình cũng là một “kỳ nhân” đấy chứ!
Xuyên Việt kiểu Xuân BìnhTốt nghiệp đại học báo chí xong, Xuân Bình lúc đó là một người vô danh, muốn đi xuyên Việt nhưng trong túi hầu như chẳng có xu nào. Chờ đến lúc có tiền mới đi khắp đất nước này ư? Vậy thì chờ đến bao giờ? Xuân Bình ôm cái ba lô trong đó có cái máy ảnh cũ, lên đường.
Đến Vinh anh tá túc trong nhà một người làm nhiếp ảnh. Người này giúp Xuân Bình bằng cách giao cho anh chụp một mớ ảnh đám cưới, lấy tiền đi tiếp. Anh ta còn viết một bức thư, gửi cho một nghệ sĩ quen biết ở Huế. Thế là Xuân Bình có mặt ở Huế.
Những bữa cơm lang bạt đạm bạc mà ấm cúng được anh ghi vào trang nhật ký đôi khi cảm tưởng như nó nhòe nước mắt.
Từ Huế, anh lại cầm thư giới thiệu, đi tiếp vào Nam. Anh ngược lên Đà Lạt, tá túc với anh em văn nghệ ở đó, rồi xuống Sài Gòn.
Tại Sài Gòn, Xuân Bình lang thang trong công viên tao đàn. Một họa sĩ đang vẽ ở đó chia cho anh những bát cơm nguội.
Người họa sĩ già rất tế nhị, ông nhờ anh chàng nghệ sĩ mới vô nghề chụp giùm cho một số bức hình các tác phẩm của mình, rồi trả công. Số tiền ít ỏi cũng giúp Xuân Bình bám trụ được trong công viên cho đến khi kiếm ra một chân … chở đôla.
Số là anh được người ở tiệm vàng giao cho nhiệm vụ ngày ngày ra sân bay chở một bì hàng về. Sau này, Bình mới biết đó là bì đôla lậu mà nếu bị bắt anh có sẽ kết thúc cuộc đời rong ruổi trong nhà đá.
Công việc kiếm tiền tỏ ra rất thuận lợi, nhưng chính lúc đó, Bình chợt nhận ra cái anh đang kiếm tìm không phải những bì đôla, và anh lại lên đường với chiếc máy ảnh, đi tiếp con đường “của lữ khách giang hồ” cho đến tận hôm nay.
Phóng viên kiểu Xuân BìnhChuyến đi xuyên Việt với cơn đói triền miên đã đưa ống kính máy ảnh của anh đến gần với cuộc sống thật hơn bao giờ hết.
Bức ảnh “San sẻ” của anh chụp trong chuyến xuyên Việt đầu tiên ấy đã đem lại cho anh một giải thưởng nhiếp ảnh uy tín của Nhật Bản. Xuân Bình cũng nổi tiếng từ dạo ấy. Bức hình đó chụp cảnh con người chia nhau từng ngụm nước trong cơn khát của miền Trung.
Thực ra, giới nhiếp ảnh Việt Nam không thiếu gì người nổi tiếng. Nhưng thường, họ là những nghệ sĩ sáng tác về phong cảnh, hay chụp những cảnh sinh hoạt nên thơ, sáng tác với những góc phố đẹp.
Xuân Bình nổi lên như một tay máy chụp ảnh báo chí xông xáo, trong ảnh của anh cuộc sống hiện ra gân guốc, sống động, đôi khi thấm đẫm nước mắt.
Với dáng người to lớn, nước da ngăm đen, không ít lần anh bị ách lại vì người ta nhầm tưởng anh là phóng viên nước ngoài!
Đang lúc tiếng tăm nổi như cồn, cũng là lúc anh giã từ sự nghiệp phóng viên viên chức, chia tay với những tờ báo lớn, một mình một ba lô.
Xuân Bình trở thành một phóng viên ảnh tự do đầu tiên và có lẽ là duy nhất (hiểu đúng nghĩa) cho đến lúc này ở Việt Nam. Hầu như anh chỉ sống bằng nhuận bút bài và ảnh, mỗi tháng viết vài chục bài báo kèm hàng mấy chục tấm ảnh.
Bằng những sự chắt chiu, đam mê, khát vọng, Xuân Bình đã có mặt ở nhiều châu lục, nhiều vùng đất xa xôi của thế giới, chỉ để chụp ảnh, bán cho các tạp chí và tòa soạn để lấy tiền, sống và đi tiếp.
Lấy vợ kiểu Xuân BìnhLà một người nổi tiếng, thu nhập cũng thuộc loại khá, nhưng công việc và đam mê với nghề nhiếp ảnh báo chí đã cuốn Xuân Bình đi khắp các nẻo đường, suốt từ năm này qua năm khác. Một lúc nào đó, tự dưng, cảm thấy cô đơn, anh quyết định lấy vợ.
Thay vì tìm một bóng hồng giữa vô số người mẫu diễn viên ca sĩ quen thuộc với ống kính của mình, anh lại tới câu lạc bộ làm quen của Báo Lao Động.
Tại đây, trong một cuộc sinh hoạt, có cô gái reo lên: “Anh Bình! Anh khỏe không! Anh có nhớ em không? Hồi xưa anh đi chụp ảnh dạo ở bãi biển, anh có chụp ảnh cho chúng em, anh nhớ không?”.
Xuân Bình lạnh cả người! Không ngờ có kẻ còn nhớ đến những ngày cơ hàn ấy.
Sau này anh kể với tôi: “Tự nhiên cả một bãi biển lam lũ ùa về, mình không biết nói câu gì, chỉ kịp hỏi: thế bây giờ em làm gì, ở đâu. Thế là cô gái mời mình về nhà chơi, lại bảo là vì công việc bận bịu quá nên đến giờ em vẫn chưa lấy được chồng anh ạ”.
Thế là họ nên đôi lứa. Vợ của Xuân Bình đồng thời cũng là người giữ cho anh ký ức về một thời gian khó và tràn đầy mộng mơ.
Xuân Bình với tôi là chỗ đàn anh, đôi khi chỉ bảo tôi rất tận tình về công việc nhiếp ảnh, dù tôi nghe tai được tai mất, bởi vì tôi đang mải đi viết lách. Nhưng thực tình gặp nhau không nhiều, bởi vì “Tao phải cày như trâu, để sống. Tao chán cảnh nghèo lắm rồi” – anh thường nói như vậy.
Một hôm anh đánh ô tô tới chỗ tôi làm, chở tôi về ngôi nhà mới xây. Cái ô tô cũ, vừa chạy vừa ngỏng lên như đôi giày há mõm. Nhưng ngôi nhà của anh thì khá là bề thế, rộng rãi.
Ngay cạnh cửa ra vào có một tấm xi măng lớn gắn trên tường, trong đó in chìm hình bàn tay của Xuân Bình, bàn tay của vợ và con anh.
Tôi có thể cảm nhận được niềm vui khi những đôi bàn tay ấn sâu vào đám bêtông non ấy.
San sẻ kiểu Xuân BìnhThú thực, vào nhà Xuân Bình, người ta cảm thấy đó là một nơi làm việc thì đúng hơn. Mỗi phòng anh sơn một kiểu, nhưng thường là màu nóng.
Một tầng anh giành riêng để sách, bàn làm việc, phim ảnh. Anh đặt mua tạp chí từ nước ngoài và mua qua các nhà sưu tập.
Xuân Bình đọc rất nhiều, anh tự trau dồi kiến thức về kiến trúc, văn hóa, để hiểu, khám phá, và thực hiện các bài báo một cách công phu. Anh còn tự học vẽ để bổ sung cho nghề ảnh của mình.
Xuân Bình gần như đã sáng tạo ra một thể loại mới, không hẳn là phóng sự ảnh, vì có hàng ngàn chữ, lại không phải bài viết thông thường, bởi nó có hàng chục bức ảnh có giá trị.
Bài sâu, nhiều ảnh đẹp, đó chính là một thứ “cần câu cơm” mang nhãn hiệu Xuân Bình. Người ta vẫn chưa biết nên gọi những sản phẩm ấy là cái gì, nhưng nhuận bút thường trả rất cao.
Sự tìm tòi của Xuân Bình lắm khi cũng gây ra sự phiền toái. Có lần, anh chụp bức hình một con chó đá và ca ngợi vẻ đẹp của nó hết lời.
Kết cục, bọn trộm đồ cổ đã đến đình đào con chó đem đi mất. Người làng rất buồn, nhưng không giận anh, mà quý anh. Bởi chẳng có mấy người lại nhiệt tình vô tư với cái di sản bị bỏ quên của cái làng đến thế.
Anh gọi tôi lại bảo: “Chú viết cho anh mấy chữ trên báo, xem tụi nó có mang chó đá trả lại cho đình không?”. Tôi đã viết một cái tiểu phẩm, báo in rồi mà chó thì hình như vẫn chưa thấy ai đem lại trả cho các cụ.
Có thời điểm tôi làm thư ký cho báo Thời Đại, gọi điện đặt Xuân Bình một phóng sự ảnh. Anh bảo: “Chịu, không giúp chú được, vì báo chú mới, không đủ tiền trả đâu, mà anh lại không muốn tự mình phá giá sản phẩm, dù bất kỳ lý do nào”. Thế đấy.
Số là anh vừa đi Tây Tạng về. Chi phí cho chuyến đi không nhỏ. Ảnh đã đăng thì gần như độc quyền, đăng trước, tiền trả phải cao, mới bù vào chi phí, ngoài ra còn lấy tiền để đi chuyến khác nữa.
Nói chung là nhuận bút độc quyền cho một phóng sự ảnh như vậy phải bằng hoặc nhiều hơn nhuận bút cả một số báo thông thường!
Nhưng ngẫm cho cùng, không phải lúc nào, báo nào cũng trả được cho Xuân Bình số tiền đủ để cho anh đến châu Phi hay lên Everet. Xuân Bình đành phải bò ra để viết và đăng những chùm ảnh có mức giá phải chăng!
Đôi khi tôi đùa với anh là mua xe để khỏi ướt máy, xây nhà để cất phim, lấy vợ để có người chăm sóc mà làm việc, đại khái chung quy cả đời chỉ hùng hục phục vụ cho cái máy ảnh!!!
Anh cười: “Không lãng mạn thế đâu, chẳng phấn đấu làm nghệ sĩ gì cả, chỉ mong nuôi vợ con cho bằng thiên hạ”.
Thỉnh thoảng anh lại lôi cuốn sổ nhật ký xuyên Việt lần đầu tiên, đọc lại từng trang giấy đã phai màu. Từng bát cơm nguội ngày ấy vẫn làm cho anh đau đáu.
Nghỉ ngơi, ngồi tính toán cộng trừ lời lãi, dăm bữa nửa tháng, rồi lại ôm máy mà đi tiếp đến một chân trời mới, với những bữa cơm (lắm khi không biết gọi nó là bữa gì nữa!) cùng những người phương xa.
Người đời san sẻ cho anh từng ngụm nước, từng manh áo, Xuân Bình muốn san sẻ với đời những tấm hình của mình chụp.
Món nợ với gia đình xem ra đã trả được phần nào nhưng món nợ đời thì có lẽ vẫn đèo bòng sau lưng mãi mãi!
Nguyên Anh (Tuần Việt nam)
