Ashui.com

Hội thảo "Đô thị hóa tại những khu vực có nhiều thách thức" do Dự án Hợp tác Phát triển đô thị Hà Nội - Ile-de-France (IMV) cùng Đại học Kiến trúc Paris-Belleville tổ chức tại Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội ngày 09/3/2016.  

Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng đang trải qua giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ với sự phát triển về kinh tế và sự chuyển biến sâu sắc về xã hội nhờ vào quá trình đô thị hóa. Sự tăng trưởng về kinh tế, xã hội và đô thị thường được diễn đạt qua những con số (tăng trưởng GDP, tỷ lệ đô thị hóa…) nhưng cũng có một bất cập sâu sắc: phát triển không gắn liền với địa bàn. Hơn nữa, nhiều chủ thể tham gia vào quá trình quy hoạch phát triển đô thị (nhà quy hoạch, nhà quản lý, kiến trúc sư, v.v…) lại có thói quen thích làm việc kiểu «phòng giấy» hơn là khảo sát ngoài thực địa; hay ưu tiên phân tích số liệu thống kê hơn là phân tích những vấn đề quan sát ngoài thực tế. Những cách làm đó càng khiến cho các dự án không thực sự gắn với địa bàn. Trong khi đó, mọi dự án đô thị đều cần được xem xét trong một bối cảnh kinh tế - xã hội nhất định và gắn với một địa bàn, một vị trí cụ thể. 

Tư duy quy hoạch đô thị kiểu Pháp được giảng dạy tại trường Đại học Kiến trúc Paris-Belleville luôn yêu cầu phải gắn với bối cảnh, sử dụng những yếu tố hiện trạng, những số liệu về môi trường, địa hình và con người như là những điểm mạnh của dự án về đô thị, không phải thực hiện trên một tờ giấy trắng mà trên một địa điểm phức tạp đòi hỏi phải nghiên cứu, phân tích và phán đoán trước khi đưa ra những đề xuất mang tính định hướng của dự án. Cách tiếp cận theo dự án như vậy đòi hỏi phải nghiên cứu thực địa rất nhiều, tương tự như mô hình «dự án địa phương» luôn được Alberto Magnaghi đề cao (Le projet local, NXB Mardaga, 2003). Thách thức càng lớn thì càng đòi hỏi những nghiên cứu thực địa để tăng sự phù hợp của dự án. Vì vậy, đô thị hóa tại những khu vực có nhiều thách thức là một trường hợp nghiên cứu rất tốt để áp dụng phương pháp lập dự án quy hoạch đồng bộ trên cơ sở tiếp cận gắn với bối cảnh và phân tích thông tin có được qua quá trình quan sát và tìm hiểu thực tế. 

Như vậy, đặc điểm địa lý, hình thái đô thị hiện hữu và thực tế xã hội là những thách thức đầu tiên khi chúng ta quy hoạch một địa điểm. Những thách thức đó cũng lại là những tiềm năng để phát triển một dự án quy hoạch đồng bộ và gắn với bối cảnh.

Tư duy quy hoạch đô thị bền vững cũng là một thách thức khác cho các nhà quy hoạch đô thị. Cuộc chiến chống biến đổi khí hậu hiện nay đang là trung tâm của những tư tưởng về đô thị, để hướng đến một thành phố bền vững hơn sau này, đây không chỉ là một khái niệm mang tính thời thượng mà nó là một vấn đề thực sự ở Việt Nam, một trong những nước chịu ảnh hưởng nhiều nhất của biến đổi khí hậu. Những thách thức về môi trường và những ảnh hưởng từ dự án đô thị đang trở thành những đối tượng nghiên cứu trước tiên của một dự án quy hoạch, đặc biệt tại những khu vực có nhiều rủi ro. Tư duy phát triển đô thị bền vững cũng chính là tạo nên những không gian đô thị mới có khả năng thích nghi với môi trường và với rủi ro, giảm thiểu những ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đồng thời đảm bảo các chức năng đô thị song song với kiểm soát tốt mức tiêu thụ năng lượng, quản lý chất thải, tính hiệu quả của các công trình công cộng, và sự thuận lợi về giao thông,… 

Hà Nội, cũng giống như nhiều thành phố khác, đang đối mặt với sự mở rộng đô thị do quá trình đô thị hóa, mặt khác là vấn đề cải thiện điều kiện và chức năng đô thị đối với các khu vực đã xây dựng. Nhiều khu vực trong thành phố phải đối mặt với những thách thức khác nhau khi tiến hành các dự án đô thị; những thách thức này có thể liên quan đến địa hình (sông ngòi, khu đất trũng,…), xã hội (mật độ dân cư, người nghèo trong đô thị, nhu cầu lớn về chỗ ở và tiện ích,…), cấu trúc đô thị (chia cắt đô thị do các trục giao thông, cơ sở hạ tầng lớn), v.v… Tùy từng vị trí, một số khu vực có thể có rất nhiều dạng thách thức khác nhau và đặt những nhà quy hoạch, nhà hoạch định chính sách vào những tình huống khó khăn, với những lựa chọn phải ưu tiên để đáp ứng nhu cầu của người dân đồng thời phải tính đến những vấn đề đô thị khác.

Khu vực đô thị nằm ngoài đê của Hà Nội, đặc biệt là trên địa bàn các quận trung tâm, chính là trường hợp điển hình về những thách thức đan xen nhau: mật độ dân cư lớn, nguy cơ ngập lụt, sự chia cắt không gian đô thị do đường và đê, một dạng đô thị nén và sự chia cắt ngày càng khó vượt qua giữa thành phố và con sông, vấn đề thoát nước đô thị, dân cư nghèo khó và nhà ở tạm bợ,…

Vì những lý do đó, khu vực trên đã được lựa chọn để phân tích và đề xuất trong chương trình hợp tác nghiên cứu giữa IMV, Đại học Kiến trúc Paris-Belleville, Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội và Đại học Kiến trúc Hà Nội. Chương trình hợp tác lần này sẽ giúp cho các nhà quy hoạch đô thị Việt Nam và Pháp có thể trao đổi về phương pháp và thực tế quy hoạch đối với những khu vực đô thị hóa chứa đựng nhiều thách thức, đồng thời trình bày những trường hợp nghiên cứu đã đề xuất những giải pháp để thích ứng thông qua những dự án mang tính tích hợp để vượt qua những thách thức đó./. 

IMV