Việc xây dựng đô thị ngầm dưới lòng đất là sự tổng hợp của nhiều vấn đề về hạ tầng, môi trường, hiệu quả đầu tư… và điều quan trọng nhất là giải quyết bài toán tài chính.

Trao đổi với VnEconomy về vấn đề xây đô thị ngầm dưới lòng đất, Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, Chủ tịch Công ty TNHH Tư Vấn Thiết Kế Ngô Viết, cho rằng việc xử lý kỹ thuật, công nghệ để xây đô thị ngầm không khó, cái khó là vấn đề tài chính. Tiền đâu để xây?

KTS Ngô Viết Nam Sơn

Việc xây không gian ngầm dưới lòng đất dọc theo tuyến metro tại TP.HCM đang được khẩn trương thực hiện. Quan điểm của ông về vấn đề này thế nào?

KTS Ngô Viết Nam Sơn: - UBND TP.HCM và Sở Quy hoạch và Kiến trúc thành phố đã tổ chức và phê duyệt kế hoạch tuyển chọn "Ý tưởng thiết kế đô thị và không gian ngầm khu vực nhà ga Bến Thành".

Tuy nhiên, việc xây dựng đô thị ngầm dưới lòng đất không chỉ là thiết kế, mà còn là sự tổng hợp của nhiều vấn đề về hạ tầng, môi trường, hiệu quả đầu tư… và điều quan trọng nhất để dự án thành công là giải quyết bài toán tài chính. Tiền đâu để xây?

Có thể việc xây dựng tuyến metro lấy nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, nhưng phần không gian ngầm dành cho thương mại chính quyền sẽ đưa ra các chủ trương, chính sách ưu đãi để mời gọi tư nhân tham gia xây dựng các công trình ngầm thương mại dọc tuyến metro.

Kinh nghiệm trên thế giới cho thấy, chính quyền thành phố Montreal (Canada) đã áp dụng rất thành công mô hình đối tác công - tư (PPP) trong xây dựng đô thị ngầm Reso, dự án này đã thu hút được nhiều nhà đầu tư tư nhân tham gia đem lại hiệu quả đầu tư rất tốt.

Xây dựng không gian ngầm dưới lòng đất nhưng Việt Nam chưa có kinh nghiệm. Vậy chúng ta cần xử lý các vấn đề liên quan như thế nào, thưa ông?

- Hiện Việt Nam chưa có kinh nghiệm về xây dựng công trình loại này, chúng ta nên học hỏi các quốc gia đã đi trước. Tôi đã có thời gian gần 10 năm sống tại thành phố Montreal (Canada), đây là thành phố nổi tiếng vì có đô thị ngầm Reso lớn nhất thế giới.

"Một trong những vấn đề cốt lõi của xây dựng không gian ngầm dọc tuyến metro, đó là phải kết nối đồng bộ với không gian ngầm của các toà cao ốc xung quanh"

Đô thị ngầm Reso được xây dựng để tránh khí hậu lạnh giá khắc nghiệt kéo dài tới 6 tháng tại Canada, cũng như giải quyết vấn đề đi lại dưới lòng đất thuận tiện hơn khi băng tuyết gây cản trở giao thông trên mặt đất vào mùa đông…

Về quy mô, đô thị ngầm Reso dài 32km, diện tích 12km2, phân chia thành 120 khu vực và có 60 lối ra vào, “bao trùm” toàn bộ không gian ngầm của những công trình trên mặt đất tại khu trung tâm thành phố Motreal.

Năm 2003, nhóm tư vấn của tôi có tham gia thiết kế mở rộng đô thị ngầm Reso, trong đó, mở rộng kết nối không gian ngầm từ khu trung tâm cao tầng tới phần ngầm của khu phố cổ thành phố Montreal… giúp người dân có thể đi bộ “xuyên lòng đất” từ khu trung tâm khu cao tầng tới khu phố cổ cách đó 5-7km.

Ngoài ra, các quốc gia có những không gian ngầm như: Singapore, Trung Quốc… TP.HCM có thể tham khảo, học hỏi cách thức tổ chức hệ thống, vận hành đô thị ngầm, để lựa chọn phương án tốt nhất cho mình.

Được biết, chi phí cho việc xây dựng đô thị dưới lòng đất cao hơn 10-20 lần so với xây dựng trên mặt đất. Đây cũng là e ngại đối với nhà đầu tư, thưa ông?

- Với kinh nghiệm đã tham gia vào dự án đô thị ngầm Reso, chi phí để xây dựng công trình ngầm không đến mức gấp 10-20 lần đối với xây dựng công trình trên mặt đất.

Khi xây công trình ngầm trong lòng đất có 02 loại chi phí. Thứ nhất, chi phí kỹ thuật, công nghệ xây dựng chỉ cao hơn 2-3 lần so với công trình xây trên mặt đất.

Thứ hai, chi phí vận hành, đây là chi phí rất lớn vì mọi thứ xây dựng ở công trình ngầm đều nhân tạo, không có điều kiện tự nhiên như trên mặt đất, do đó, để vận hành đòi hỏi nhiều quy trình, công đoạn hơn.

Có thể, ước tính chi phí xây dựng công trình ngầm gồm cả chi phí vận hành mới cho ra con số gấp 10-20 lần công trình trên mặt đất. Điều này càng cho thấy sự  hợp tác công - tư là cần thiết để cân đối được chi phí vận hành quá lớn. Khi đó, nguồn thu để bù đắp chi phí được lấy từ các hoạt động thương mại, dịch vụ của các dự án ngầm mà tư nhân đã đầu tư…

Phối cảnh khu mua sắm ngầm và nhà ga tuyến metro số 1 tại nhà ga trung tâm Bến Thành (Nguồn: MAUR)

Với kinh nghiệm của ông về đô thị ngầm, việc kết nối không gian ngầm của metro với không gian ngầm của các toà cao ốc là bắt buộc?

- Đây là một trong những vấn đề cốt lõi của việc xây dựng không gian ngầm. Ngay cả cuộc thi "Ý tưởng thiết kế đô thị và không gian ngầm khu vực nhà ga Bến Thành", các đơn vị tham gia đã không đưa vào đồ án giải pháp kết nối với các không gian ngầm của các toà nhà trong khu vực.

Tại TP.HCM, nhiều cao ốc có các tầng hầm ngầm đã hoàn thiện, như: Vincome Center Tower, Saigon Centre, Vincome Center Landmark 81… hoặc những cao ốc đang hoàn thiện trong khu vực quận 1, tất cả đều chưa có cửa mở (tuynel kỹ thuật) để kết nối với không gian ngầm xây dựng dưới lòng đất.

Theo kinh nghiệm của thành phố Motreal, thành phố này bắt buộc các toà cao ốc xây không gian ngầm dưới lòng đất phải có cửa mở kết nối với không gian ngầm chung của thành phố.

Do đó, sự thành công của đô thị ngầm Reso ngoài việc xây hàng loạt công trình ngầm, gồm: các trung tâm thương mại, văn phòng, nhà ở, khách sạn, bệnh viện, trường học … đều được kết nối với tất cả không gian ngầm của các toà cao ốc trên mặt đất tại khu vực trung tâm thành phố Motreal. Điều này không chỉ tạo ra tiện ích trong di chuyển ở không gian ngầm dưới lòng đất, mà còn tạo sự liên kết đồng bộ đến các công trình, khu vực trên mặt đất.

Việc kết nối đồng bộ với không gian ngầm khu vực tuyến metro, TP.HCM nên có chính sách bắt buộc các toà cao ốc có không gian ngầm dưới lòng đất phải có tuynel kỹ thuật kết nối vào hệ thống ngầm chung của thành phố.

Vậy, TP.HCM nên xây đô thị ngầm dưới lòng đất hay chỉ nên tận dụng không gian ngầm của tuyến metro để phát triển không gian ngầm thương mại?

- TP.HCM cũng đã thấy được cơ hội của không gian ngầm dưới lòng đất, nhưng tới giờ vẫn chưa có một quy hoạch nào về không gian này khả thi. Để phát triển, thành phố phải có định hướng cụ thể và chính sách đi kèm.

Ngay như thành phố Montreal cũng xây dựng đô thị ngầm theo “vết dầu loang”. TP.HCM có thể thực hiện kinh nghiệm đó, bắt đầu từ không gian ngầm tại ga Bến Thành của tuyến metro số 1, nối qua các toà cao ốc xung quanh có không gian ngầm… Sau đó, nếu muốn mở rộng thêm không gian ngầm có thể thực hiện giai đoạn 2.

Theo tôi, TP.HCM chỉ cần xây không gian ngầm về thương mại dưới lòng đất theo tuyến metro, việc xây dựng hẳn một đô thị dưới lòng đất với nhiều công trình, chức năng khác nhau như đô thị ngầm Reso hiện chưa cần thiết. Vì điều kiện vị trí địa lý, khí hậu tại TP.HCM khác với Montreal.

Tại nhiều nước trên thế gới, việc xây dựng không gian ngầm vẫn làm nhưng chỉ làm ở những khu vực mang lại hiệu quả kinh tế, chứ không xây đô thị ngầm dưới lòng đất, bởi chi phí vận hành đô thị ngầm rất cao. Singapore cũng chỉ xây không gian ngầm thương mại dọc theo tuyến metro chứ không xây đô thị ngầm như Reso.

Cảm ơn ông!

Ban Mai thực hiện

(VnEconomy)