Trong tiến trình đổi mới, hoàn thiện thể chế và tổ chức bộ máy nhà nước, việc thực hiện sáp nhập tỉnh, không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện, tổ chức lại chính quyền địa phương theo mô hình 2 cấp (tỉnh – xã) là bước đi lớn nhằm hiện thực hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về tổ chức bộ máy hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong thời kỳ mới.
Song song với đó, việc hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn là yêu cầu tất yếu cùng quá trình vận hành mô hình chính quyền địa phương mới, quy hoạch đô thị và nông thôn có vai trò đặc biệt quan trọng để tạo lập, tổ chức lại không gian phát triển mới, thúc đẩy các động lực tăng trưởng bền vững, đồng bộ và hiệu quả.
Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn số 47/2024/QH15 được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 8, ngày 26/11/2024 và có hiệu lực từ 01/7/2025. Để kịp thời hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn đáp ứng yêu cầu tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 145/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp, phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quy hoạch đô thị và nông thôn; đồng thời có Nghị quyết số 66.1/2025/NQ-CP ngày 18/7/2025, trong đó cho phép lập, điều chỉnh quy hoạch phân khu đối với khu vực hình thành đô thị đồng thời với quá trình lập, điều chỉnh quy hoạch tỉnh hoặc quy hoạch chung đô thị và được phê duyệt trước khi phê duyệt quy hoạch tỉnh, quy hoạch chung đô thị để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn và trong quy định pháp luật khi thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính các cấp.
Tuy nhiên, quá trình vận hành mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp đặt ra một số vấn đề đối với công tác quy hoạch đô thị và nông thôn:
(i) Hệ thống pháp luật trước đây được thiết kế theo mô hình ba cấp chính quyền. Khi không tổ chức đơn vị hành chính cấp trung gian – cấp huyện, công tác quy hoạch đối với các đô thị trực thuộc tỉnh theo địa giới hành chính cấp huyện (như thành phố thuộc tỉnh, thị xã) cần được nghiên cứu điều chỉnh cho phù hợp về thẩm quyền quản lý, phạm vi không gian lập quy hoạch, cũng như phân bổ nguồn lực phát triển;
(ii) Việc phân quyền, phân cấp, giao những nhiệm vụ về quy hoạch đô thị và nông thôn từ cấp tỉnh xuống cấp xã đòi hỏi một hệ thống cơ chế điều phối, giám sát và hỗ trợ kỹ thuật đầy đủ để thực hiện;
(iii) Cấp xã không phải là chủ thể truyền thống trong lập quy hoạch tổng thể phát triển không gian (quy hoạch chung), thường thiếu đội ngũ chuyên môn, nguồn lực tài chính cũng như kinh nghiệm phối hợp với các đơn vị kỹ thuật để triển khai quy hoạch đô thị và nông thôn có chuyên ngành sâu, thời hạn và tầm nhìn dài hạn.
Do đó, hệ thống thể chế, chính sách, pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn cần tiếp tục được nghiên cứu, hoàn thiện:
Thứ nhất, tiếp tục nghiên cứu, rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn phù hợp với tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp; nghiên cứu tổ chức không gian phát triển theo phạm vi đô thị, nông thôn, vùng sinh thái – kinh tế thay cho địa giới hành chính; bổ sung quy định, tiêu chí, hướng dẫn kỹ thuật về việc lập quy hoạch đối với các khu vực chức năng có tính liên xã, vùng ven đô thị, vành đai công nghiệp – dịch vụ, vùng sinh thái nông nghiệp…; cấp xã thực hiện giám sát, quản lý và cập nhật các quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết trên địa bàn xã trên nền tảng dữ liệu số và hướng dẫn kỹ thuật thống nhất.
Thứ hai, nghiên cứu bổ sung quy định, thiết lập cơ chế hỗ trợ kỹ thuật từ cấp tỉnh cho cấp xã, trong đó, cấp tỉnh cần xây dựng bộ khung hướng dẫn kỹ thuật quy hoạch áp dụng cho cấp xã, đồng thời triển khai cơ chế ủy quyền có kiểm soát với các hoạt động như lập quy hoạch chung xã, các khu chức năng trên địa bàn xã; thành lập các tổ chức hỗ trợ kỹ thuật cấp tỉnh (trung tâm quy hoạch, đơn vị tư vấn công) để hỗ trợ xã trong triển khai thực hiện các nhiệm vụ về quy hoạch đô thị và nông thôn.
Thứ ba, thúc đẩy quy hoạch tạo không gian phát triển mới: Nghiên cứu khai thác hiệu quả khu vực phụ cận công trình kết cấu hạ tầng quốc gia theo mô hình TOD; ưu tiên quy hoạch theo mô hình vùng đô thị đa trung tâm, khu chức năng chuyên biệt (khu công nghệ cao, trung tâm logistics, đô thị đại học, vành đai xanh…) nhằm tận dụng tối đa quỹ đất, vị trí chiến lược và hạ tầng hiện có; lồng ghép yếu tố xanh – bền vững – thích ứng biến đổi khí hậu trong quy hoạch đô thị và nông thôn.
Thứ tư, đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác quy hoạch đô thị và nông thôn: Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quy hoạch tập trung tại cấp tỉnh, kết nối với xã, cho phép đồng bộ hóa, cập nhật, chia sẻ thông tin theo thời gian thực; ứng dụng công nghệ GIS, BIM, bản đồ số và các nền tảng mở để quản lý, công khai hóa thông tin quy hoạch, hỗ trợ người dân và doanh nghiệp tiếp cận thông tin dễ dàng.
Thứ năm, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ và huy động nguồn lực thực hiện quy hoạch: Phổ biến, hướng dẫn về các quy định pháp luật mới, tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kiến thức quy hoạch đô thị và nông thôn, quản lý không gian phát triển cho cán bộ cấp xã; khuyến khích xã hội hóa, huy động tư nhân, tổ chức nghiên cứu – thiết kế tham gia đề xuất giải pháp quy hoạch đối với các khu vực có tiềm năng phát triển động lực cho đô thị và nông thôn.
Quy hoạch đô thị và nông thôn là công cụ quản lý nhà nước để định hướng phát triển, tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan, hệ thống hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, đồng thời điều phối mối quan hệ giữa các cấp chính quyền, người dân, doanh nghiệp. Khi được thực hiện đúng và đồng bộ, quy hoạch sẽ trở thành động lực, không phải là rào cản – giúp mỗi địa phương phát triển nhanh hơn, bền vững hơn và phục vụ tốt hơn cho người dân, doanh nghiệp.
Việc tổ chức lại chính quyền địa phương theo mô hình 2 cấp là xu thế phù hợp trong cải cách hành chính, là cơ hội lớn để tổ chức lại không gian phát triển, hướng tới quản trị hiện đại, linh hoạt và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, bảo đảm mô hình này vận hành hiệu quả và tạo ra các không gian, động lực phát triển mới, việc tiếp tục nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện thể chế, chính sách và pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn là cần thiết. Đây là bước đi quan trọng để bảo đảm phát triển bền vững, hài hòa giữa đô thị và nông thôn, giữa vùng trung tâm và vùng xa, giữa các tỉnh sau sáp nhập và liên kết vùng phát triển.
Trần Thu Hằng – Vụ trưởng Vụ Quy hoạch – Kiến trúc (Bộ Xây dựng)
