TPHCM có thể cung ứng các dịch vụ logistics, giao thương, thu hút du lịch cho các nước tiểu vùng Mêkông mở rộng và trở thành một trong những con đường ra biển của các quốc gia khu vực này”, TSKH.KTS Ngô Viết Nam Sơn trao đổi với Kinh tế Sài Gòn.
Bệ phóng cho kinh tế biển TPHCM
Thưa ông, theo Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội Đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I (nhiệm kỳ 2025-2030), kinh tế biển được xác định là một ngành kinh tế mũi nhọn và là một trong những động lực quan trọng nhất của kinh tế TPHCM. Ông bình luận như thế nào về định hướng này? Với những điều kiện hiện tại, xác định kinh tế biển là ngành kinh tế mũi nhọn liệu có phải là một nhiệm vụ khả thi?
– TSKH.KTS Ngô Viết Nam Sơn: Đây là một định hướng có tầm quan trọng chiến lược và rất khả thi. TPHCM vốn có vị trí địa lý chiến lược, nằm ở trung tâm của vùng đô thị được bao quanh bởi những tỉnh/thành có nền kinh tế đa dạng. TPHCM còn là đầu não, trung tâm về vấn đề kinh tế, tài chính quốc tế, nhân lực chất lượng cao, đồng thời luôn là địa phương đi đầu trong tiếp thu và áp dụng phương thức tổ chức quản lý, phương thức sản xuất mới.
Sau khi sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, TPHCM có đường bờ biển rất dài, từ Cần Giờ tới Vũng Tàu, Hồ Tràm và đặc khu Côn Đảo. Cụm cảng Cái Mép – Thị Vải – Cần Giờ có thể trở thành một cụm cảng rất mạnh, vừa đảm bảo năng lực vận chuyển hàng hóa của đô thị TPHCM mới (cho các khu công nghiệp tại Bình Dương – Đồng Nai – TPHCM – Bà Rịa Vũng Tàu), vừa có thể liên kết với các cảng lân cận, điều phối vận chuyển hàng hóa cho cả vùng Đông Nam bộ, đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và Nam Tây Nguyên.
Hệ thống hạ tầng trọng điểm đa phương thức, gồm đường thủy, đường bộ, đường sắt, đường hàng không đóng vai trò rất quan trọng trong kinh tế biển, kết nối với toàn vùng Nam bộ, với các tỉnh/thành phía Bắc, và với các nước châu Á, vừa hỗ trợ phát triển logistics công nghiệp, vừa tạo điều kiện thuận lợi cho giao thông phục vụ du lịch TPHCM.
Nhờ đã xây dựng được một thương hiệu đặc biệt trong khu vực và thế giới, khi phát triển kinh tế biển và hình thành đô thị mới, TPHCM có thể mở rộng các dự án, chương trình hợp tác quốc tế, thu hút sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài… Tính riêng về logistics, tôi cho rằng, khi đã hình thành chuỗi hạ tầng đa phương thức mới, hiệu quả logistics có thể cao gấp 10 lần so với hiện tại.
Trong kinh tế biển, TPHCM xác định chú trọng phát triển kinh tế hàng hải gắn với logistics; dầu khí – hạ tầng dầu khí – năng lượng tái tạo; du lịch biển… Ông đánh giá như thế nào về cách tiếp cận này?
– Định hướng này hợp lý và cần thiết. Để phát huy, cần nhìn vào bức tranh toàn cảnh, cần nắm vững những thế mạnh cũng như hạn chế trong việc thúc đẩy sự lớn mạnh của từng ngành.
Đầu tiên, kinh tế hàng hải gắn với logistics là sự lựa chọn tất yếu của tiểu vùng siêu đô thị TPHCM mới. Các cụm cảng biển bên ngoài cần liên thông với các cảng sông, cảng cạn bên trong, điều phối năng lực vận chuyển, giảm tải cho các cảng nội đô. Cùng với sự hỗ trợ của mạng lưới đường bộ cao tốc và đường sắt, kết nối logistics giữa cảng và khu công nghiệp sản xuất được tối ưu hóa, giúp rút ngắn thời gian vận chuyển và giảm giá thành. Điều này cũng là lợi thế để thu hút đầu tư nước ngoài.
Dù vậy, để thành công, TPHCM sẽ phải chuẩn bị tốt để cạnh tranh được với các đô thị trong khu vực như tại Singapore, Malaysia, hay Trung Quốc. Đó đều là những nơi đã có hệ thống ổn định về hạ tầng, về quy định xuất nhập khẩu hàng hóa, và về khu thương mại tự do… theo đúng chuẩn mực của thế giới, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và nhà đầu tư. Vậy nên, một mặt, TPHCM phải nhanh chóng hoàn thiện hệ thống hạ tầng chiến lược đa phương thức, mặt khác, cần đổi mới chính sách hải quan, xuất nhập khẩu phù hợp với thông lệ và chuẩn mực thế giới.
Thứ hai, về việc phát triển ngành dầu khí gắn với hạ tầng dầu khí, năng lượng tái tạo, TPHCM có thuận lợi với nền tảng kinh nghiệm khai thác dầu khí, khí hóa lỏng LNG ngoài khơi Bà Rịa – Vũng Tàu, có tiềm năng điện gió, năng lượng mặt trời… Dù vậy, đây đều là những lĩnh vực đòi hỏi nguồn vốn lớn, công nghệ cao, cần sự chung tay của các nhà đầu tư nước ngoài. Việc kiểm soát để đảm bảo an toàn, thân thiện với môi trường và các vấn đề liên quan tới ngoại giao kinh tế, các quy định về luật pháp trên biển… cũng cần được hết sức lưu tâm.
Thứ ba là về du lịch biển, TPHCM trước khi sáp nhập tuy có biển nhưng chưa thực sự đẩy mạnh du lịch biển Cần Giờ. Giờ đây, khi Bà Rịa – Vũng Tàu nhập vào, đô thị TPHCM có thể phát triển du lịch biển đa dạng hơn, bao gồm du lịch sinh thái và du lịch theo mô hình lấn biển của Dubai ở Cần Giờ, các chuỗi đô thị biển chạy từ Vũng Tàu tới Long Hải, Hồ Tràm. Không gian và dư địa cho du lịch biển của TPHCM còn rất nhiều, nhưng hạn chế hiện nay là hạ tầng chưa đồng bộ. Trục đường kết nối ven biển vẫn đang xây dựng, chưa có tuyến metro nối ra biển.
Chúng ta đang chuẩn bị kế hoạch xây dựng tuyến metro từ Bến Thành xuống Cần Giờ. Ngoài ra, cần kéo dài tuyến metro khác từ Thủ Đức chạy ngược lên Bình Dương và xuống Bà Rịa – Vũng Tàu. Tuyến metro này sẽ rất hấp dẫn cho việc phát triển tuyến đô thị song hành theo mô hình TOD, nhờ sự tiện lợi đi vào nội thành, lên khu công nghiệp, ra biển, vào ga đường sắt, ra bến xe, đi sân bay…
Tuy nhiên, do mô hình TOD đang trong quá trình thử nghiệm, để có thể áp dụng và vận hành hiệu quả, chúng ta phải vượt qua được nhiều thử thách, từ việc điều chỉnh cơ sở pháp lý cho việc thực hiện dự án, cho đến việc thu hút nguồn vốn đầu tư rất lớn, và việc tổ chức hợp tác công – tư hiệu quả cho các dự án thành phần theo tư duy kinh tế thị trường.
Thưa ông, cả ba mũi nhọn trong kinh tế biển TPHCM đều đòi hỏi về hạ tầng. Vậy thì, trong bài toán quy hoạch TPHCM, việc xây dựng hạ tầng đa phương phức phục vụ đa mục tiêu như trên có phải là một nhiệm vụ khả thi?
– Chắc chắn TPHCM sẽ làm được. Phát triển kinh tế biển, thứ nhất, phải dựa trên nền phát triển hạ tầng tốt và đi trước một bước so với phát triển đô thị. Nhờ đó, sẽ hình thành các khu đô thị mới, thu hút người dân đến an cư lạc nghiệp tại các khu đô thị vệ tinh ở vùng cao hoặc vùng biển… Đó vừa là nguồn lực vừa là động lực của kinh tế biển. Những quỹ đất gắn với hạ tầng sẽ tạo ra nguồn thu ngân sách để thu hồi vốn đầu tư và tái đầu tư. Song song đó, cần phát huy giá trị bản sắc và bảo vệ môi trường, để sau này không phải trả giá lớn cho sai lầm phát triển thiếu bền vững.
Thách thức lớn nhất
Ông hình dung như thế nào về những đóng góp của kinh tế biển cho kinh tế TPHCM trong tương lai? Liệu kinh tế biển tại TPHCM có thể giúp kết nối liên vùng, thúc đẩy sự phát triển chung của vùng Đông Nam bộ, ĐBSCL và cả Nam Tây Nguyên hay không?
– Trong số 34 tỉnh/thành sau sáp nhập, khoảng hai phần ba địa phương đều có biển. Trong đó, TPHCM là nơi có điều kiện đặc biệt thuận lợi để phát triển kinh tế biển. Chúng ta cần lưu ý rằng, trong kinh tế biển, không phải mọi dự án đều phải nằm tại vùng ven biển, mà vẫn có thể nằm trong vùng xa biển, miễn là tạo được kết nối tốt gắn với biển.
Thứ nhất, TPHCM hội đủ nhiều yếu tố thuận lợi cho việc phát triển các khu vực kinh tế đa dạng, kết nối tốt với hệ thống hạ tầng trọng điểm và hệ thống hạ tầng đa phương thức, để khai thác được tối đa các lợi thế về công nghiệp, dịch vụ, và du lịch gắn với logistics hiệu quả.
Thứ hai, điều kiện tự nhiên – kinh tế – xã hội hàng đầu quốc gia, không chỉ mang lại cho TPHCM các lợi thế hướng biển, mà còn là vị thế chiến lược trong trục hành lang kinh tế xuyên Á, thông qua cửa khẩu Mộc Bài (Tây Ninh). TPHCM có thể cung ứng các dịch vụ logistics, giao thương, thu hút du lịch cho các nước tiểu vùng Mêkông mở rộng và trở thành một trong những con đường ra biển của các quốc gia khu vực này.
Cuối cùng, với hệ thống hạ tầng đa phương thức, các cảng của ĐBSCL có thể liên kết với cụm cảng Cái Mép – Thị Vải – Cần Giờ của TPHCM, để lan tỏa hiệu ứng logistics vùng đô thị, vừa gom hàng hóa nông sản xuất khẩu ra thế giới, vừa phân phối nguyên liệu – vật liệu trở lại phục vụ sản xuất của vùng.
Hệ thống đường sắt, đường sắt cao tốc, đường bộ cao tốc không chỉ phục vụ logistics hàng hóa mà còn vận chuyển khách du lịch cho toàn khu vực phía Nam. Toàn bộ hạ tầng này sẽ kết nối với khu vực Nam Tây Nguyên khi tuyến đường cao tốc từ TPHCM tới Bảo Lộc – Liên Khương hoàn thành, mở rộng các tuyến du lịch và cũng giúp vận tải hàng hóa đặc trưng của vùng Tây Nguyên như cà phê, trái cây, hoa…
Thưa ông, thách thức lớn nhất trong định hướng “làm giàu từ biển” của TPHCM là gì và thách thức đó có thể được hóa giải ra sao?
– Thách thức lớn nhất hiện nay là thách thức phải đổi mới tư duy theo hướng đột phá, bao gồm:
(1) Tư duy khoa học: Phát triển kinh tế biển, logistics, năng lượng tái tạo, du lịch biển… cần dựa trên cơ sở các nghiên cứu khoa học, thống kê, báo cáo… được thực hiện bài bản, đúng chuẩn mực, giúp chúng ta dự đoán, dự báo được xu hướng tương lai, những rủi ro có thể gặp phải, đưa ra các phương án dự phòng rủi ro và kịch bản ứng phó. Các quyết định đầu tư và phát triển phải được thảo luận và thống nhất dựa trên các căn cứ khoa học, thay cho căn cứ vào mong muốn hay mục tiêu cảm tính.
(2) Tư duy đa ngành: Khi xây dựng và thúc đẩy kinh tế biển, cần sự phối hợp của nhiều ngành. Ngành giao thông vận tải phụ trách xây dựng hạ tầng đa phương thức; ngành quy hoạch kiến trúc và xây dựng phụ trách xây dựng đô thị; ngành kế hoạch đầu tư phối hợp với tài chính cung ứng tài chính hiệu quả cho các dự án, để tính toán đền bù giải tỏa và phát triển quỹ đất gắn với hạ tầng, để tạo nguồn thu tối ưu thu hồi vốn đầu tư và tái đầu tư; ngành giáo dục – đào tạo cung ứng nguồn nhân lực chất lượng cao cần thiết… Bức tranh tổng thể phải được xem xét trên tư duy đa ngành như vậy, để từ đó, đưa ra các quyết sách có lợi nhất cho sự phát triển chung.
(3) Tư duy kinh tế thị trường: TPHCM phát triển kinh tế biển trong bối cảnh hội nhập quốc tế, phải cạnh tranh với nhiều đô thị có nền kinh tế biển rất mạnh trong khu vực châu Á. Tư duy kinh tế thị trường giúp chúng ta biết đâu là điểm mạnh cần phát huy, làm sao tạo ra các cơ hội đầu tư hấp dẫn. Trong bài toán phát triển, chúng ta phải đặt yếu tố tiện ích và lợi ích chung của mọi đối tác, bao gồm địa phương, người dân, nhà đầu tư, doanh nghiệp… lên hàng đầu, nhằm thu hút được nguồn lực đầu tư của toàn xã hội và nguồn lực từ nước ngoài tham gia vào các chương trình phát triển tương lai có quy mô lớn của TPHCM.
Hoàng Hạnh (thực hiện)
