Siêu đô thị cần không gian thể chế rộng hơn
Sáng 8/12/2025, Quốc hội thảo luận tại hội trường về các cơ chế, chính sách đặc thù cho Hà Nội, TPHCM và Đà Nẵng.
Là người đầu tiên góp ý vào dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM, đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) cho rằng, TPHCM trước đây là trung tâm kinh tế lớn của cả nước, là nơi đột phá những thể chế quản lý mới để sau đó nhân rộng. Sau sáp nhập (với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu), vị thế, tiềm năng của thành phố càng lớn mạnh, không địa phương nào so được. “Chỉnh thể to lớn như TPHCM không thể khoác chung chiếc áo thể chế giống các địa phương khác, mà cần thể chế riêng rộng hơn để thành phố có khoảng trời riêng tự do sáng tạo, phát triển”, ông bày tỏ quan điểm.
Cùng quan điểm, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng Nghị quyết 98 chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển mới của TPHCM. Thành phố đang hướng đến vai trò trung tâm tài chính Đông Nam Á; đi đầu về đô thị thông minh, chuyển đổi xanh, đổi mới công nghệ; đồng thời hội tụ ba cực tăng trưởng, không gian kinh tế rộng, khả năng kết nối vùng mạnh. Để trở thành đô thị toàn cầu, pháp lý phải đi trước, mở đường. Theo đó, TPHCM cần được trao quyền mạnh mẽ hơn trong quy hoạch, thu hút đầu tư và vận hành các cơ chế đổi mới. Ông Hòa lưu ý thêm: “Bất kỳ sự chậm trễ nào cũng khiến thành phố đánh mất lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập sâu rộng”.
Nhìn lại hai năm triển khai Nghị quyết 98, đại biểu Trần Khánh Thu (Hưng Yên) cho rằng, bên cạnh chuyển biến tích cực thì vẫn còn nhiều nội dung chưa thực sự phù hợp và xứng tầm với vị thế hiện tại và mục tiêu phát triển trong tương lai của TPHCM.
TPHCM hiện là “siêu đô thị”, quy mô lớn nhất nước với dân số 13,6 triệu người, đóng góp 23% GDP và khoảng một phần ba tổng thu ngân sách quốc gia. Trách nhiệm của thành phố với tăng trưởng và ổn định kinh tế vĩ mô của cả nước cũng lớn hơn, kỳ vọng của đất nước với thành phố cũng cao hơn. Vì vậy, theo đại biểu Trần Khánh Thu, cơ chế, chính sách chưa từng có tiền lệ cho TPHCM không chỉ là chuyện của riêng một địa phương mà còn là cam kết chính trị mạnh mẽ của Quốc hội, Chính phủ trong việc trao cho thành phố điều kiện để dẫn dắt, mở đường và thử nghiệm những mô hình phát triển có tầm ảnh hưởng quốc gia.
“Không thể cùng những công cụ, cơ chế như cũ để kỳ vọng vào một bước tiến mới. Cơ chế cho TPHCM phải mạnh hơn, cạnh tranh hơn để giải phóng nguồn lực; phải linh hoạt hơn để kịp thời nắm bắt với các cơ hội phát triển nhanh và bền vững”. Hơn thế, “Nghị quyết lần này không phải chỉ tạo thêm dư địa phát triển cho một địa phương mà phải tạo ra phòng thí nghiệm chính sách của quốc gia, nơi thử nghiệm những mô hình mới, đột phá mới trước khi nhân rộng”, đại biểu tỉnh Hưng Yên nhấn mạnh.
“Trao quyền cho thành phố là trao thêm một động cơ tăng trưởng cho đất nước”, đại biểu Phạm Trọng Nhân (TPHCM) tiếp lời. Theo ông, một quốc gia muốn mạnh thì không thể chỉ dựa vào vài ngành mà phải dựa vào không gian phát triển có khả năng dẫn dắt và TPHCM chính là một trong những không gian như vậy.
“Mở” không gian TOD, khơi dòng vốn cho hạ tầng giao thông
Trong số các cơ chế mới cho TPHCM, Chính phủ đề xuất sửa đổi, bổ sung chính sách phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) nhằm đẩy nhanh tiến độ các dự án đường sắt đô thị và tối ưu khai thác quỹ đất.
Cụ thể, thành phố được sử dụng quỹ đất hình thành từ TOD để thanh toán cho các dự án đường sắt đô thị thực hiện theo hình thức BT (xây dựng – chuyển giao). Tại khu vực nhà ga, khu tập kết, bảo dưỡng, sửa chữa tàu và vùng phụ cận của các nút giao trên tuyến Vành đai 3, thành phố được quyết định việc cho phép nhà đầu tư kết hợp phát triển nhà ở, công trình thương mại – dịch vụ, công trình sự nghiệp và công trình công cộng.
Cùng với đó, thành phố được giữ lại 100% số tiền thu được từ khai thác quỹ đất khu vực TOD để ưu tiên đầu tư các dự án đường sắt địa phương và các dự án giao thông thuộc tuyến TOD. “Đây là bước tiến rất quan trọng, tôi hoàn toàn ủng hộ”, đại biểu Thạch Phước Bình (Trà Vinh) nói. Ông dẫn kinh nghiệm từ Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore cho thấy, mỗi 1 đô la Mỹ đầu tư vào metro chỉ thực sự bền vững khi có thể thu về 3-5 đô la từ giá trị bất động sản và dịch vụ đô thị xung quanh các ga TOD. “TPHCM đang cần một nguồn lực ổn định để triển khai tám tuyến metro, với tổng nhu cầu vốn 25-30 tỉ đô la. Nếu không cho phép giữ lại toàn bộ nguồn thu từ quỹ đất TOD, thành phố rất khó tạo được dòng vốn tuần hoàn để phát triển hạ tầng giao thông công cộng”.
Để bảo đảm tính khả thi và an toàn của cơ chế này, đại biểu Thạch Phước Bình đề xuất cần làm rõ phạm vi khu vực TOD. Ông cho biết, Tokyo quy định bán kính 400-800 mét tính từ nhà ga metro; Seoul áp dụng khung mật độ và hệ số sử dụng đất theo từng tuyến. Nếu không xác định cụ thể, TPHCM có thể đối mặt nguy cơ tranh chấp ranh giới, khó khăn trong kiểm toán và thiếu đồng bộ khi triển khai.
Ông cũng đề xuất nguồn thu từ phát triển khu vực TOD cần được đưa vào một quỹ độc lập để tránh phân tán, và chỉ sử dụng cho metro, đường sắt đô thị và các hạ tầng kết nối. Thanh toán BT bằng quỹ đất phải bảo đảm các nguyên tắc: định giá đất tiệm cận giá thị trường, kiểm toán độc lập bắt buộc và công khai danh mục quỹ đất thanh toán.
Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TPHCM) đề nghị bổ sung cơ chế thẩm định giá đất trong khu vực TOD bởi một tổ chức độc lập, đồng thời công khai giá khởi điểm đấu giá và kết quả định giá. Ông nhấn mạnh, TOD là quỹ đất có giá trị thương mại rất lớn, nếu không kiểm soát chặt chẽ rất dễ phát sinh thất thoát và ảnh hưởng đến niềm tin của người dân.
Khu thương mại tự do TPHCM phải là hạt nhân liên kết vùng
Sửa đổi Nghị quyết 98 lần này, Chính phủ đề xuất thiết lập Khu thương mại tự do TPHCM với khung thể chế vượt trội. Ủng hộ chủ trương này, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) nhấn mạnh cần kiên định đường lối phân cấp mạnh mẽ, bảo đảm UBND TPHCM có quyền chủ động thực sự trong quyết định và tổ chức mô hình, phù hợp với yêu cầu tốc độ và tính linh hoạt của thương mại hiện đại.
Khi trao quyền lớn như vậy, công tác giám sát phải được số hóa toàn diện. Một không gian thể chế có độ mở lớn đòi hỏi hệ thống quản trị rủi ro phải được thiết kế nghiêm ngặt, dựa trên nền tảng công nghệ và dữ liệu thời gian thực. Điều này vừa đảm bảo thông thoáng trong hoạt động, vừa không để lọt các hành vi gian lận thương mại, rửa tiền, tiến tới đạt chuẩn quản trị tương đương những trung tâm logistics và tài chính hàng đầu khu vực.
Bà Tú Anh cũng đề xuất định vị Khu thương mại tự do TPHCM như hạt nhân liên kết vùng. Theo bà, mô hình khu thương mại tự do chỉ có thể thành công khi được “neo” vào vùng sản xuất, dịch vụ rộng lớn phía sau. Vì vậy, cơ chế đặc thù cho TPHCM cần đi liền với nhiệm vụ kết nối hạ tầng, chuẩn hóa quy trình logistics liên vùng và thúc đẩy dòng chảy hàng hóa từ các tỉnh vệ tinh thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và Tây Nguyên.
Cần có cơ quan chuyên trách giải quyết thủ tục cho nhà đầu tư chiến lược
Cơ chế thu hút nhà đầu tư chiến lược cũng là nội dung nhiều đại biểu quan tâm, đặc biệt khi Chính phủ đề xuất bổ sung 11 nhóm dự án ưu tiên, tập trung vào các lĩnh vực: du lịch – dịch vụ cao cấp, y tế – thể thao, công nghiệp công nghệ cao, hạ tầng đô thị và môi trường, hạ tầng số, giao thông…
Theo đại biểu Trần Khánh Thu, điểm chung của 11 nhóm dự án này là tính chất công – tư đan xen, quy mô vốn lớn và đòi hỏi năng lực quản trị, điều phối rất cao. Nếu không có cơ chế đặc thù đủ mạnh, TPHCM khó thu hút được nhà đầu tư chiến lược đúng nghĩa, và cũng khó giải quyết những vấn đề đô thị tồn tại nhiều năm. Vì vậy, việc đưa các nhóm dự án này vào Nghị quyết là cần thiết, đồng thời, phải thiết kế cơ chế thật sự hấp dẫn nhà đầu tư chiến lược.
Bà Thu đề nghị cơ quan soạn thảo rà soát lại danh mục dự án, khái quát theo mục tiêu và vấn đề cần giải quyết, tránh mô tả quá chi tiết từng hạng mục vì dễ bị lạc hậu và hạn chế tính linh hoạt, làm mất cơ hội tiếp nhận các mô hình công nghệ mới. Tiêu chí vốn tối thiểu cần được xem xét lại, bởi “điều quyết định không phải là số tiền đầu tư mà là giải pháp và công nghệ mà dự án mang lại”.
Cũng theo đại biểu này, tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư chiến lược hiện chủ yếu dựa trên cấu trúc vốn và năng lực tài chính, chưa phản ánh đầy đủ năng lực thực chất. Bà đề nghị nghiên cứu một cơ chế hoàn toàn mới kiểu thỏa thuận đầu tư giữa Nhà nước và nhà đầu tư, trong đó nêu rõ tiến độ, trách nhiệm và nghĩa vụ pháp lý của mỗi bên; ai vi phạm phải chịu trách nhiệm tương ứng. Có thể tham khảo thêm các bảng xếp hạng doanh nghiệp lớn trên thế giới, đồng thời xây dựng cổng thông tin công khai để nhà đầu tư chủ động đề xuất dự án dựa trên danh mục mang tính khái quát. TPHCM cũng cần có một cơ quan chuyên trách, được trao thẩm quyền giải quyết trực tiếp các thủ tục cho nhà đầu tư chiến lược, bảo đảm quy trình thông suốt, minh bạch và đúng cam kết.
Dự kiến, Quốc hội sẽ xem xét thông qua dự thảo Nghị quyết sửa đổi Nghị quyết 98 vào ngày 11/12, ngày làm việc cuối cùng của kỳ họp thứ 10. Là đại biểu của TPHCM, ông Phạm Trọng Nhân bày tỏ trước Quốc hội: “Thành phố đón nhận Nghị quyết sửa đổi như một lời giao nhiệm vụ, và hiểu rằng trách nhiệm ấy không thể được đáp lại bằng lời hứa. Trao quyền là trao trách nhiệm, và trách nhiệm chỉ có ý nghĩa khi được chứng minh bằng những kết quả cụ thể trong đời sống người dân”.
| Các cơ chế trong dự thảo Nghị quyết chưa đủ mạnh Đại biểu Hoàng Văn Cường nhận định các cơ chế trong dự thảo hiện nay chưa đủ mạnh để TPHCM thực sự sáng tạo và bứt phá. Ông đề xuất ba điểm cần chỉnh sửa. Thứ nhất, cần loại bỏ các quy định khiến cơ chế đặc thù không thể triển khai trong thực tế. Ông dẫn ví dụ: dự thảo cho phép HĐND thành phố sử dụng ngân sách địa phương cho nhiều nhiệm vụ, nhưng ngay sau đó lại ràng buộc “tuân thủ theo quy định pháp luật”. Với cách thiết kế này, cơ chế đặc thù không còn ý nghĩa vì chỉ được làm những gì luật đã quy định. Dự thảo hiện còn nhiều đoạn tương tự và cần được lược bỏ. Thứ hai, dự thảo đang liệt kê cụ thể danh mục việc phải làm và các dự án ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược. Cách làm này dễ lạc hậu vì thực tiễn thay đổi rất nhanh; khi xuất hiện mô hình hay loại hình dự án mới, thành phố lại phải xin bổ sung. Do đó, ông đề nghị không liệt kê danh mục cụ thể, mà chỉ quy định nguyên tắc và tiêu chí, giao HĐND TPHCM quyền chủ động quyết định, như cách tiếp cận của Nghị quyết dành cho Hà Nội. Thứ ba, tương tự Nghị quyết cho Thủ đô có cơ chế lồng ghép Nghị quyết 206, ông đề nghị bổ sung quy định: trong trường hợp cần thiết phải ban hành cơ chế đặc thù khác với pháp luật hiện hành, HĐND TPHCM được phép ra nghị quyết, báo cáo Chính phủ để trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất. Cơ chế này sẽ tạo cho TPHCM không gian thể chế thực sự, cho phép thành phố thử nghiệm mô hình quản lý mới và trở thành “phòng thí nghiệm thể chế” của cả nước. Đề xuất có luật riêng cho TPHCM Đại biểu Phạm Trọng Nhân (TPHCM) cho rằng, Nghị quyết 98 (sửa đổi) không chỉ giải quyết các yêu cầu trước mắt mà còn là bước chuẩn bị thực tiễn quan trọng để Quốc hội xem xét xây dựng một đạo luật dành cho siêu đô thị trong tương lai. Cùng quan điểm, đại biểu Trịnh Xuân An (Đồng Nai) đề xuất cần có Luật về TPHCM. Ông lập luận: Thủ đô đã có luật riêng; TPHCM là đầu tàu kinh tế của cả nước, quy mô hiện nay đã đạt mức siêu đô thị, vì vậy thành phố xứng đáng có một đạo luật tích hợp các cơ chế đặc thù đang áp dụng. |
An Nhiên
