Mỗi năm rất nhiều sinh viên ngành quy hoạch hỏi tôi: “làm thế nào tôi có thể có được một tấm bằng về thiết kế đô thị?” Đây là một câu hỏi rất lớn, nhưng trong bài viết này, tôi vạch ra một số câu hỏi quan trọng mà những người quan tâm trong thiết kế đô thị trong quy hoạch cần phải xem xét.
Câu hỏi đầu tiên là quan trọng nhất. Chính xác bạn muốn gì khi nói rằng mình muốn học thiết kế đô thị? Bạn có muốn hiểu về lĩnh vực này tới mức đủ để nhận thức được các khái niệm và các vấn đề lớn trong thiết kế đô thị hay là bạn muốn có danh xưng “nhà thiết kế đô thị” trong tấm danh thiếp của mình? Bạn nên đọc tác phẩm của những tác giả như Jon Lang hoặc Alex Krieger – những người đã điều tra phạm vi thiết kế đô thị để quyết định (bạn có thể Google nhưng hầu hết công trình nghiên cứu của họ chỉ được giới thiệu trong sách và tạp chí, do đó bạn sẽ cần phải đi đến thư viện). Các tạp chí chuyên ngành Thiết kế Đô thị Quốc tế (Urban Design International) và Tạp chí thiết kế đô thị (Journal of Urban Design) cũng là những nguồn tham khảo tốt để bắt đầu. Places magazine cũng có thể là một nguồn thông tin hữu ích.
Hình ảnh trích từ luận văn tốt nghiệp bằng “kép” của Stephen Taul tại Trường Kiến trúc, Viện Công nghệ Georgia: thạc sĩ về quy hoạch thành phố và vùng và thạc sĩ kiến trúc. Điểm giao thoa của hai chương trình này chính là thiết kế đô thị. Stephen nghiên cứu về mối quan hệ giữa khu vực đậu xe và công trình trong quá trình tái thiết đô thị.
Vấn đề quan trọng là bạn phải xác định xem mình đang thực sự quan tâm đến vấn đề chính sách với một góc nhìn của nhà thiết kế hay nếu bạn muốn giành thời gian ngày và đêm để thiết kế chi tiết một trung tâm thương mại. Có lẽ bạn muốn làm một cái gì đó ở giữa hai mảng chính sách và thiết kế đó – có thể là tổ chức một chương trình thiết kế với sự tham gia của cộng đồng để nâng cấp một khu vực lịch sử? Hãy tự hỏi mình nếu bạn thực sự chỉ quan tâm đến các khía cạnh không gian vật thể của quy hoạch, một lĩnh vực bạn có thể tìm hiểu thông qua một số lớp học về sử dụng đất, quy hoạch môi trường, bảo tồn di tích lịch sử, bất động sản, và thiết kế đô thị. Có lẽ như thế vẫn là chưa đủ, và nếu như vậy bạn có thể cần một chương trình chuyên về thiết kế đô thị.
Nếu bạn vẫn còn học đại học, tôi cho rằng bạn nên kiếm một công việc và làm ít nhất một năm trong khi quyết định xem sẽ học cái gì. (Và như vậy) Bạn sẽ học tốt hơn nhiều ở bậc cao học – với kinh nghiệm nhiều hơn, tập trung tốt hơn, và bạn có khả năng sẽ nhận được nhiều tiền học bổng hơn.
Tòa nhà cũ Hinman được sửa lại thành một studio cho sinh viên cao học các ngành kiến trúc, thiết kế đô thị và quy hoạch tại Viện Công nghệ Georgia (Georgia Tech). GT là một trong số các trường tại Mỹ có chương trình cao học chuyên về thiết kế đô thị.
Một khi bạn đã quyết định, lựa chọn cho các chương trình sau đại học khá đa dạng để phù hợp với các động cơ khác nhau của sinh viên khi muốn học về thiết kế đô thị.
– Nhiều trường có chuyên ngành thiết kế đô thị trong quy hoạch. Hướng dẫn của ACSP (Hiệp hội các trường quy hoạch tại Mỹ) liệt kê một số lượng kha khá những chương trình có phần chuyên về thiết kế đô thị và nhiều chương trình có hai hoặc nhiều hơn số giảng viên chuyên sâu về mảng này. Hướng dẫn năm 2012 của Planetizen liệt kê hơn 40 chương trình quy hoạch tuyên bố có phần chuyên sâu về thiết kế đô thị và năm trong số này được đánh giá cao bởi một số “đáng kể” số người trả lời: Harvard, MIT, Berkeley, UPenn, và Đại học Washington. Tuy nhiên, một số chương trình khác có năng lực đào tạo đáng kể thiết kế đô thị bao gồm các chương trình cấp bằng kép (dual degree – VD: bằng quy hoạch và kiến trúc), có nhiều hoạt động hướng ra cộng đồng, và nhiều mối liên hệ với giới hành nghề. Do đó bạn nên giành thời gian tìm hiểu danh sách dài trong các hướng dẫn của ACSP và Planetizen để tìm chương trình phù hợp với mối quan tâm của bạn như bản sắc địa phương hoặc thiết kế bền vững.
– Có một vài trường đại học nơi bạn có thể lấy bằng về thiết kế đô thị (thường là một MUD – Master of Urban design) mà không cần phải có bằng về kiến trúc, kiến trúc cảnh quan như là điều kiện tiên quyết. Ví dụ: các trường Bắc Mỹ có cả chương trình cấp bằng quy hoạch và chương trình cấp bằng thiết kế đô thị là trường Đại học Michigan, Đại học Toronto, Ball State, Georgia Tech, và Đại học Colorado. Những chương trình này thường kéo dài 2-3 học kỳ và một số lượng lớn các chương trình này nhắm vào đối tượng học là những người đã có bằng thạc sĩ.
– Nhiều người trở thành nhà thiết kế đô thị CHỈ bằng cách học ngành kiến trúc cảnh quan (LA). Một số ít kiến trúc sư cảnh quan ghi danh vào chương trình chuyên nghiệp về thiết kế đô thị (sinh viên chủ yếu là kiến trúc sư) vì họ đã học thiết kế đô thị ở ngay trong chương trình thiết kế cảnh quan. Tất nhiên kiến trúc cảnh quan cũng cần học cách thiết kế khu vườn và phân tích vùng, bạn sẽ cần phải được chuẩn bị sẵn sàng cho điều đó.
– Tất nhiên một số người lấy bằng kiến trúc và sau đó là bằng chuyên nghiệp về thiết kế đô thị. Một số chương trình thiết kế đô thị nhắm vào đối tượng chính là các kiến trúc sư. Nhưng đây là một chiến lược (để lấy bằng thiết kế đô thị) rất tốn thời gian.
– Bạn cũng có thể xem xét các chuyên ngành liên quan đến thiết kế đô thị, ví dụ quy hoạch bảo tồn di sản, sử dụng đất và quy hoạch không gian vật thể (physical planning), quy hoạch cơ sở hạ tầng, bất động sản.
Nhìn chung, câu hỏi lớn là loại thiết kế đô thị nào bạn thực sự muốn học?
Ann Forsyth, giáo sư quy hoạch tại Đại học Cornell (Hoa Kỳ)
(Dịch từ Planetizen)
Chú thích: Quy hoạch đô thị tại Mỹ và hầu hết các quốc gia phát triển trên thế giới là một ngành thiên về chính sách và có rất ít yếu tố thiết kế. Sinh viên ngành quy hoạch không bị yêu cầu phải có khả năng thiết kế mặc dù rất nhiều người học cao học về quy hoạch có bằng đại học về kiến trúc.
