Người dân đô thị mong muốn gì? Họ ước ao có một chỗ ở trong một môi trường yên ổn, an toàn, sạch sẽ, đủ tiện nghi để có một cuộc sống êm đềm hạnh phúc. Như vậy là vấn đề “đô thị lành mạnh” và “đô thị hạnh phúc” được đặt ra.
Trước hết chúng ta cần định nghĩa thế nào là đô thị lành mạnh? Đô thị lành mạnh có những tiêu chí gì?
Trước hết, với môi trường vật chất, đô thị lành mạnh có môi trường không bị ô nhiễm bởi khói bụi, rác rưởi, cống rãnh bế tắc, không ô nhiễm bởi âm thanh. Đây cũng là những đô thị có cơ sở hạ tầng tốt và hoàn chỉnh: Giao thông, cống rãnh, điện, nước. Có rất ít hoặc hoàn toàn không có các khu ổ chuột nghèo khổ nhếch nhác. Và đặc biệt, có nhiều không gian giao lưu cộng đồng.
(ảnh minh họa)
Về môi trường xã hội, đô thị lành mạnh được đảm bảo an ninh: Không trộm cắp, không có tệ nạn xã hội như: xã hội đen, khủng bố, các ổ lừa đảo, cờ bạc, mê tín dị đoan. Đô thị có nếp sống văn minh công cộng cao không có hiện tượng ăn mày, ăn xin nơi công cộng. Quan hệ xã hội giữa các thành viên trong cộng đồng là thân ái cởi mở. Công tác quản lý đô thị chặt chẽ có nề nếp.
Vậy còn khái niệm đô thị sống tốt cần được hiểu như thế nào? Ngoài các tiêu chí của đô thị lành mạnh nêu trên, một đô thị sống tốt cần thêm các tiêu chí sau đây: Đô thị có đầy đủ các dịch vụ về đời sống vật chất và tinh thần như văn hóa, nghệ thuật, giáo dục. Chất lượng và chi tiêu kinh tế sinh hoạt hàng ngày không đắt đỏ. Các dịch vụ tiện ích thân thiện tôn trọng quyền con người. Tuy nhiên, những tiêu chí trên đều có phần mang tính chất tương đối thiên về định tính, khó đong đếm một cách cụ thể và chính xác.
Thử nhận xét qua một số thành phố nổi tiếng trên thế giới như Paris, một thành phố nổi tiếng bậc nhất thế giới, một trung tâm văn hóa trí tuệ của nhân loại thường được gọi là thành phố ánh sáng. Quy hoạch khu trung tâm Paris là một quy hoạch nổi tiếng từ thời Napoleon đệ tam, một quy hoạch đô thị được Nam tước Haussman xây dựng trong 18 năm với những khu phố thấp cũ.
Những ngôi nhà này là một sai lầm lớn của chính quyền Paris đã cho phép xây dựng, bởi đã phá vỡ vẻ đẹp cổ điển nền nã của khu trung tâm đô thị. Khu La Defefense, một quận hiện đại cách trung tâm Paris trên 10km với hàng loạt nhà chọc trời, cũng là một khu đô thị có quy hoạch hoàn chỉnh và đẹp.
Với nhiều ưu điểm như trên, nhưng Paris vẫn còn một số điểm chưa tốt chưa đạt tiêu chí lành mạnh như có khá nhiều khu phố nhỏ nếu ta đi bộ buổi tối thì rất nguy hiểm vì có thể bị trấn lột bởi những người da màu. Ở những chỗ đông khách du lịch như khu vực Nhà thờ Sacre Coeur có một số thanh niên lừa đảo buộc dây chỉ vào cổ tay du khách nói là để cầu phúc sau đó ép phải trả tiền.
Những chỗ ăn chơi nổi tiếng như Moulin Rouge hay Lido là những nơi có quản lý thì không sao nhưng số gái làng chơi đứng lởn vởn chào mới khách trên đường Pigale thì lại không lành mạnh chút nào. Thành phố này có quá nhiều người nhập cư nên khá lộn xộn. Ngay trong tàu điện ngầm thỉnh thoảng lại có biểu hiệu lên dòng chữ: Chú ý kẻ cắp. Và đặc biệt, Pari là một thành phố đắt đỏ vào bậc nhất trên thế giới.
Thành phố Roma cũng nổi tiếng thế giới về kiến trúc và điêu khắc thời Phục Hưng. Mỗi bước đi của du khách lại gặp các di tích kiến trúc, điêu khắc đáng trân trọng và đáng chiêm ngưỡng. Tuy nhiên du khách quá nhiều, trộm cắp không tránh khỏi, tuy vẫn còn ít phổ biến.
Ở Amsterdam, Thủ đô Hà Lan có một số đặc điểm nổi bật: Người dân dùng xe đạp rất nhiều, có rất nhiều công chức mặc comle cà vạt vẫn đạp xe đến công sở. Số xe đạp, xe xích lô (mà người đạp ngồi trước), xe đạp chở hàng rất nhiều. Số xe đạp nhiều như thời bao cấp ở các tỉnh miền Bắc nước ta, chính vì thế môi trường ít ô nhiễm khói bụi xăng và tiềng ồn động cơ, ít tại nạn, đô thị êm đềm hơn. Nhưng Am sterdam có một đặc điểm là chính quyền thành phố công nhận rộng rãi sự tồn tại của phố đèn đỏ và phố giành cho những người nghiện ma túy.
Tại những dãy phố này có các ngôi nhà vào buổi tối trưng bày các cô gái ăn mặc khêu gợi chào khách. Những phố đèn đỏ ban đêm rất đông khách chủ yếu là đi xem, là một điểm du lịch nổi tiếng. Nếu gọi đây là tệ nạn, tôi e là không chính xác vì đây là một nghề giải trí có quản lý của Nhà nước. Thành phố Amsterdam có an nình tốt mặc dù du khách rất đông.
Thành phố Las Vegas, một thành phố nổi tiếng là một trung tâm đánh bạc của thế giới. Trên hè phố đi bộ có những tủ kính để báo chí và có những tủ kính đặt những cuốn tạp chí có ảnh cácdịch vụ giải trí cho khách làng chơi bao gồm cả tên và số điện thoại liên hệ trực tiếp, các tạp chí này không mất tiền mà lấy tự do. Nếu theo tiêu chí cờ bạc và tệ nạn thì thành phố này không lành mạnh, còn nếu coi như giải trí có quản lý Nhà nước thì cần bàn về phương diện đạo đức.
Ở trên có nói đến đô thị sống tốt cần có tiêu chí “tiện nghi”. Vậy tiện nghi đô thị là thế nào? Vấn đề này cần đề cập đến “từ trong nhà ra ngoài phố”.
Với khái niệm tiện nghi trong nhà, các thành phần không gian cần đáp ứng được các yêu cầu chung. Trước hết ngôi nhà đặt ở hướng gió tốt, mùa hè mát, mùa đông ấm. Ngôi nhà được bảo vệ an toàn về cháy nổ và an toàn chống trộm cắp. Về các không gian trong nhà thì tối thiểu cần có các không gian sau với diện tích tối thiểu. Phòng khách, các phòng ngủ, các buồng vệ sinh, tắm, giặt, bếp và phòng ăn, phòng sinh hoạt chung, phòng học cho trẻ em, phòng làm việc cho người lớn, các buồng kho. Ở mức sống cao hơn có thể thêm: vườn cảnh nhỏ, sân thể dục, bể bơi trong nhà hoặc ngoài vườn, nhà để xe (ô tô nếu có), xe máy, xe đạp. Về trang thiết bị, cần có đủ các tiện nghi sinh hoạt trong nhà như bếp ga, lò vi sóng, tủ lạnh, vệ sinh tự hoại, máy giặt, máy thể dục Gym.
Với không gian đô thị, các tiện nghi đô thị trên phố cần đạt được các tiêu chí tương tự tối thiểu.
Môi trường vệ sinh không ô nhiễm như chất lượng vệ sinh đô thị sạch sẽ tránh rác rưởi: Các thùng rác đẹp, thoát nước tốt không ngập nước khi mưa to, ít bụi bặm: xe tưới nước hàng ngày, tránh tiếng ồn: có tường ngăn tiếng ồn của xe cộ vào khu nhà ở. Về giao thông, phân tách các tuyến giao thông rõ rệt (đường ô tô, đường xe máy, đường xe đạp, đường đi bộ), những lỗi sang đường của người đi bộ, xe đạp như cầu vượt, hầm sang đường, hè đi bộ có cây bóng mát, vỉa hè lát gạch chống trượt, vỉa hè có ghế ngồi nghỉ.
Đà Nẵng đến thời điểm này đã đạt được một số tiêu chí đáng phấn khởi và đã có nhiều người cho là đô thị đáng sống.
Đối với điều kiện nước ta nắng lắm, mưa nhiều nên tạo những vỉa hè có mái che, tại trạm chờ xe bus có bản hướng dẫn giao thông (cả trạm chờ tàu điện nếu có), có những điểm cho thuê xe đạp (như ở Paris, Nantes và nhiều thành phố ở Pháp…), ô tô không bóp còi (trừ xe cấp cứu, xe chữa cháy và xe công an).
Môi trường công cộng thoáng đãng, nhiều công viên, vườn hoa là nơi giao tiếp cộng đồng có nhiều cây hoa, mặt nước, đường dạo. Tiện nghi dịch vụ đa đạng với nhiều cấp độ và mức độ tiện nghi khác nhau như dịch vụ giao thông (Taxi, xe bus, tàu điện nổi, tàu điện ngầm) được thống nhất quản lý chỉ cần một loại vé là dùng được mọi phương tiện giao thông. Dịch vụ sách báo bán ở nhiều địa điểm, dịch vụ ăn uống giải khát, an toàn và sạch sẽ. Dịch vụ giải trí: chiếu bóng, nhà hát, khiêu vũ, billard, bowling, internet… Dịch vụ vui chơi cho trẻ em. Hệ thống chợ và siêu thị. Các dịch vụ sửa chữa: đồng hồ, ti vi, điện thoại.
Tiện nghi ở đô thị nước ta nói chung cũng như vậy. Ở một số nước có dịch vụ casino là nơi đánh bạc, họ quan niệm là nơi giải trí và có tác dụng đáng kể đến du lịch. Việt Nam cũng đã có casino ở ngôi nhà Vạn Hoa tại Đồ Sơn dành cho khách ngoại quốc. Ngành kiến trúc chúng ta đóng góp gì để tạo nên những đô thị lành mạnh và đô thị sống tốt.
Chính giới kiến trúc cùng với chính quyền địa phương có thể mang lại cho đô thị những tiện nghi để trở thành đô thị lành mạnh và sống tốt. Nhiều đô thị của chúng ta đang phấn đấu theo hướng đó. Đà Nẵng đến thời điểm này đã đạt được một số tiêu chí đáng phấn khởi và đã có nhiều người cho là đô thị đáng sống.
Đô thị phải đẹp, nhà cửa, đường phố, công viên phải đẹp, yếu tố biển báo, quảng cáo đóng một vai trò đáng kể vào mỹ quan đô thị. Ví dụ, Thành phố Las Vegas ban đêm thực là lộng lẫy và sinh động. Những biển quảng cáo bằng ánh sáng đèn với nhiều màu sắc và chuyển động đã tạo nên bản sắc độc đáo của đô thị này mặc dầu trên thế giới có khá nhiều thành phố dùng đèn màu quảng cáo vào chiều tối và đêm. Kiến trúc sư Robert Venturi, giáo sư đại học Yales ở Hoa Kỳ đã nghiên cứu vấn đề quảng cáo ở thành phố này và viết nên cuốn: “những bài học của Las Vegas”.
Cuốn sách đã cho những đúc kết về mỹ quan đô thị nhất là biển báo quảng cáo về ban đềm. Mong rằng chẳng bao lâu chúng ta sẽ có nhiều đô thị lành mạnh và đáng sống để người đô thị yêu mến hơn thành phố của mình, để khách du lịch nước ngoài đã đến một lần lại muốn đến thếm lần nữa vì vẻ đẹp quyến rũ của các đô thị của chúng ta.
Ngành kiến trúc chúng ta đóng góp gì để tạo nên những đô thị lành mạnh và đô thị sống tốt? Chính giới kiến trúc cùng với chính quyền địa phương có thể mang lại cho đô thị những tiện nghi để trở thành đô thị lành mạnh và sống tốt. Nhiều đô thị của chúng ta đang phấn đấu theo hướng đó. Đà Nẵng đến thời điểm này đã đạt được một số tiêu chí đáng phấn khởi và đã có nhiều người cho là đô thị đáng sống.
PGS.TS.KTS Tôn Đại
(Báo Xây dựng)
