Nước có mặt rất sớm trong các công trình kiến trúc cổ, kiến trúc dân gian truyền thống, ở cả nông thôn và đô thị. Nước đã góp phần tạo nên các giá trị công năng, thẩm mỹ trong tổng thể công trình kiến trúc.
Bể cảnh, mặt nước, ao, hồ... là yếu tố minh đường trong thuật phong thủy ở kiến trúc truyền thống
Nước – một loại vật liệu đặc biệt
Vật liệu nước ở đây không phải là vật liệu, vật tư của ngành… cấp - thoát nước; không phải là những ống, cút, chếch, van, vòi… hay các thiết bị sử dụng nước, liên quan đến nước.
Nước, có thể coi như một loại vật liệu cấu thành kiến trúc, tham gia cùng các vật liệu khác trong kiến trúc. Tuy nhiên nước là một loại vật liệu đặc biệt, không sử dụng để làm những cấu kiện hay chi tiết kiến trúc; mà góp phần tạo nên các giá trị công năng, thẩm mỹ trong tổng thể công trình kiến trúc.
Trong công trình kiến trúc sử dụng cho con người, nhất thiết phải có nước. Nước là một dạng vật chất đặc biệt duy trì sự sống và sinh hoạt cho con người. Bên cạnh đó, vật liệu nước góp phần không nhỏ vào việc kiến tạo cảnh quan, môi trường cho kiến trúc.
Nước có mặt rất sớm trong các công trình kiến trúc cổ, kiến trúc dân gian truyền thống, ở cả nông thôn và đô thị. Mặt nước là một yếu tố quan trọng trong bình đồ tổng thể. Người xưa đã khai thác các yếu tố tự nhiên để tạo thành những mặt nước gắn bó với công trình như hồ, ao, sông, suối. Rồi tiếp đến là các mặt nước nhân tạo, được thiết kế, có ý đồ công năng và thẩm mỹ như hồ nhân tạo, hào thành, bể, giếng... Nước cũng là một yếu tố quan trọng trong phong thuỷ ở công trình kiến trúc cổ.
Ở những công trình kiến trúc dân gian truyền thống, mặt nước cùng cây xanh được coi như yếu tố âm để cân bằng âm dương. Và các mặt nước đa phần là dạng tĩnh, nếu có sự chuyển động thì là dòng chảy tự nhiên (sông, suối), việc cấp, tiêu - thoát cũng phụ thuộc vào yếu tố tự nhiên.
Hồ bơi - một hạng mục xuất hiện nhiều trong các ngôi nhà ở, biệt thự hiện đại
Giải nhiệt bằng mặt nước
Với những công tình kiến trúc hiện đại, dù đã có những thay đổi rất nhiều, thì nước vật là một “vật liệu” hữu hiệu góp phần làm tăng giá trị cảnh quan, cải thiện môi trường cho công trình. Nước vừa có vai trò công năng, vừa có giá trị thẩm mỹ. Trong các công trình kiến trúc xanh, kiến trúc sinh thái, nước là một nhân tố quan trọng để tăng tính “xanh”, thân thiện của công trình. Nước cải tạo môi trường vi khí hậu, làm môi trường trong lành hơn; làm giảm độ nóng bức, đem lại cảm giác sảng khoái dễ chịu cho người sống và làm việc trong môi trường đó. Khi không khí trong môi trường nóng, mặt nước sẽ có hiện tượng bốc hơi, và bốc hơi là quá trình thu nhiệt làm giảm nhiệt độ của môi trường. Những thí nghiệm đã cho thấy ở những khu vực có mặt nước trong đô thị hay trong công trình, nhiệt độ có thể giảm tới 2-3oC so với môi trường xung quanh. Như vậy, mặt nước là một biện pháp giải nhiệt rất hữu hiệu và không tiêu tốn năng lượng. Ở các công trình cổ và ngay cả công trình hiện đại, các dạng mặt nước như bể cảnh, đài phun, suối nhân tạo, hồ bơi… cũng là nơi trữ nước hữu dụng để dùng khi có sự cố hỏa hoạn.
Bên cạnh những thiết kế mặt nước cổ điển, nước phát huy vai trò hơn nhờ những công nghệ và thiết bị hiện đại. Vật liệu nước có thể có mặt trong nhiều vị trí, bộ phận kiến trúc với nhiều trạng thái. Nước có thể tồn tại ở dạng tĩnh như mặt hồ, bể cảnh... và có thể ở dạng động như thác tràn, vòi phun, đài phun, dòng chảy nhân tạo... Với những công nghệ và thiết bị hiện đại, có thể khai thác và sử dụng nước sạch sẽ, vệ sinh và tiết kiệm với những hệ thống lọc, hệ thống bơm tuần hoàn… đảm bảo cho môi trường chứa nước và môi trường vi khí hậu của không gian sống luôn trong lành.
Mặt nước lớn làm dịu mát và thoáng đãng không gian
Làm cho kiến trúc “xanh” và giải nhiệt cho công trình bằng mặt nước là một giải pháp truyền thống nhưng vẫn có nhiều hiệu quả và nhiều chỗ cho sự sáng tạo của người thiết kế. Công trình gắn kết với mặt nước luôn có không gian thoáng đãng, môi trường khí hậu trong lành, tạo nên nhiều hiệu ứng thẩm mỹ tích cực. Mặt nước và cây xanh làm cho công trình kiến trúc gần gũi với thiên nhiên, thân thiện và cởi mở; không chỉ giúp cảm giác sinh lý cơ thể con người dễ chịu mà còn làm dịu mát thị giác cùng tâm hồn. Nước có thể có mặt trong mọi công trình, từ quy mô đô thị cho đến các công trình nhỏ, không phụ thuộc vào quy mô. Một công viên, một công trình công cộng cũng có thể có mặt nước, một ngôi nhà phố cũng có thể có mặt nước. Điều quan trọng là người thiết kế biết đặt mặt nước và kiểm soát sự tồn tại của mặt nước sao cho hợp lý.
KTS Nguyễn Trần Đức Anh
(Tạp chí Kiến trúc & Đời sống - số 203)
