Tội phạm ở đâu cũng vậy, gây ra bao nhiêu tổn thất cả về vật chất lẫn tinh thần của đô thị. Một ví dụ đơn giản là nếu một thành phố nào đó có tỷ lệ tội phạm cao, ắt hẳn thành phố đó sẽ ít có cơ hội đầu tư và nhất là vấn đề du lịch sẽ bị hạn chế, gây nhiều áp lực cho chính quyền địa phương và gây tổn hại cho cả quốc gia nói chung.
Mặc dù vấn đề bạo lực và tội phạm trong một thành phố là một hiện tượng phức tạp, liên quan đến nhiều khía cạnh, tuy nhiên đã có bằng chứng của các nghiên cứu chỉ ra rằng, quy hoạch và các chi tiết thiết kế đô thị có thể ảnh hưởng đến môi trường vật thể, làm gia tăng hoặc giảm tội phạm. Vì thế, ngày nay, các nhà chính trị và quản lý đã tính đến giải pháp lồng ghép vấn đề phòng chống tội phạm và thiết kế, quy hoạch đô thị. Chính sách và chương trình hành động cần phối hợp với quy hoạch không gian, quy hoạch giao thông và thiết kế đô thị để có thể góp phần giảm bớt nỗi lo sợ của người dân, giảm tỷ lệ tội phạm và bạo lực. Vậy làm thế nào chúng ta có thể lập quy hoạch để hạn chế vấn đề này?
Làm thế nào để quy hoạch có thể góp phần tạo nên hạnh phúc và an toàn cho cộng đồng luôn là vấn đề trăn trở của các nhà quy hoạch và quản lý đô thị.
Mối liên kết giữa quy hoạch không gian và chương trình ngăn ngừa tội phạm
Quy hoạch đô thị đóng vai trò quan trọng trong việc phòng chống tội phạm. Quy hoạch đô thị và chính sách quản lý đô thị có thể góp phần xác định và ngăn ngừa nguyên nhân sâu sa góp phần gia tăng tỷ lệ tội phạm. Cùng với chính sách quản lý đô thị, xây dựng lòng tin giữa các nhóm tổ chức đoàn thể là chiến lược quan trọng đối với công tác phòng chống tội phạm. Quy hoạch đô thị lúc này đóng vai trò thiết yếu bằng cách tạo ra những không gian có ý nghĩa phục vụ và thúc đẩy các hoạt động xã hội, hoạt động kinh doanh kinh tế chính thức và không chính thức, khẳng định giá trị của lĩnh vực công cộng một cách tích cực, đồng thời tạo ra không gian cho các dịch vụ và cơ hội cho cộng đồng cư dân có hoàn cảnh thiệt thòi.
Quy hoạch và phát triển các công trình có công năng sử dụng hỗn hợp có thể làm tăng cơ hội cho các giám sát chủ động và thụ động. Việc kết hợp không gian nhà ở, nơi làm việc và các điểm đến trong khu thương mại có thể làm giảm sự tiếp cận của bạo lực. Việc tạo ra cơ hội cho các hoạt động thương mại xung quanh khu vực này sẽ thu hút hoạt động của người đi bộ và đây chính là sự giám sát tội phạm một cách thụ động. Không gian công cộng và các ứng dụng tiện ích công cộng phục vụ cho các hoạt động nghề nghiệp cũng có thể góp phần làm giảm tội phạm đô thị. Không gian công cộng được quy hoạch tốt, duy trì tốt có thể khuyến khích cộng đồng về cảm giác tự hào bản sắc đô thị của địa phương mình và khích lệ cộng đồng về quyền sở hữu của chính họ, từ đó cộng đồng có ý thức hơn về sự can thiệp hiệu quả với chương trình phòng chống tội phạm tại địa phương mình.
Quy hoạch không gian công cộng hiệu quả có thể làm giảm tỷ lệ tội phạm đô thị.
Quy hoạch hiệu quả góp phần làm cộng đồng hạnh phúc.
Các công trình xây dựng bỏ trống không những gây lãng phí mà còn có thể là nơi cư trú góp phần gia tăng tội phạm đô thị. Nếu có thể chuyển đổi thành các trung tâm sinh hoạt cộng đồng thì cũng chính là gửi một thông điệp đến tội phạm là “không có đất cho dụng võ đâu, hãy tránh xa nơi này”. Điều này đã được chứng minh trong trường hợp của Diadema, Brazil năm 2002. Có sự can thiệp dựa vào cộng đồng, chuyển đổi mục đích sử dụng công trình hoang thành công trình công cộng đã làm gia tăng về sự an toàn của khu cư dân, giảm tỷ lệ tội phạm trộm cắp và giết người nghiêm trọng đến hơn 44%.
Xưa nay ở nhiều thành phố, việc quy hoạch các trạm cảnh sát luôn ở quanh các khu vực có định cư chính thức và trung tâm, phần lớn các khu định cư không chính thức và các khu phố nghèo ít khi hoặc không có trạm cảnh sát, mà để cư dân này tự bảo vệ chính mình. Rõ ràng, đây là điều không đúng nếu không muốn nói đến sai lầm vì hiển nhiên, càng ở gần các cơ sở cảnh sát thì càng có sự bảo đảm về an toàn và hiếm khi có tội phạm nghiêm trọng xảy ra. Đây cũng là vấn đề của quản lý đô thị và chính quyền đô thị vì ít nhất nếu không có trạm cảnh sát thì cũng phải có sự hiện diện thường xuyên của lực lượng cảnh sát bảo vệ cho những khu vực này nhằm tăng cường vấn đề an ninh.
Mối liên kết giữa quy hoạch giao thông và chương trình ngăn ngừa tội phạm
Xe điện ngầm “Màu hồng” có trong giờ cao điểm tại Tokyo.
Quy hoạch giao thông đô thị có thể góp phần ngăn chặn hoặc gia tăng tội phạm. Rất nhiều vụ tội phạm và bạo lực liên quan đến vấn đề giao thông đô thị. Ví dụ, rất nhiều vụ việc xảy ra khi người dân đứng ở vị trí quá vắng vẻ khi chờ đợi các trạm xe hoặc trạm xe dừng hoặc đi bộ từ địa điểm này đến một điểm khác. Quy hoạch các trạm đỗ xe hoặc các trung tâm trung chuyển hoạt động 24 giờ/ngày làm tăng cường sự an toàn bằng cách tạo ra dòng lưu chuyển và tương tác với người đi bộ, nhằm tối ưu hóa việc giám sát thụ động. Khu vực chờ đợi, điểm dừng xe buýt, taxi và các trung tâm trung chuyển có thể là nơi rất hấp dẫn đối với phạm tội, đặc biệt là nếu các nơi này ở trong khu vực bị cô lập, xa cách khu dân cư. Vấn đề này có thể được cải thiện nếu có hệ thống chiếu sáng đa dạng và phù hợp, đồng thời có biển hiệu định hướng rõ ràng. Vị trí các điểm dừng nên được quy hoạch ở gần khu vực có mạng lưới đường bộ và đường dành cho người đi bộ.
Một số thành phố trên thế giới đã đặc biệt quan tâm đến vấn đề này, đặc biệt là giải quyết đến vấn đề an toàn cho phụ nữ. Chương trình “Giữa hai điểm dừng” của thành phố Montreal cho phép phụ nữ được yêu cầu xuống không phải ở điểm dừng xe công cộng và họ có thể yêu cầu dừng lại ở gần hơn điểm đích của họ. Sáng kiến của thành phố London “An toàn hơn khi đi lại về đêm” đã rất thành công trong việc giảm số lượng các vụ hiếp dâm và tấn công tình dục xảy ra tại các điểm dừng xe. Tại đây, vào giờ “nguy hiểm”, chỉ có phụ nữ được phục vụ dịch vụ giao thông này và chương trình này đã góp phần giải quyết vấn đề an toàn thực sự cho phụ nữ. Hoặc giải pháp xe điện ngầm “Màu hồng” có trong giờ cao điểm tại thành phố Mexico, Rio de Janeiro và Tokyo cũng góp phần đáng kể giảm tỷ lệ tội phạm với phụ nữ. Dịch vụ “Xe buýt cho Quý bà” đã được thử nghiệm mang lại kết quả tốt tại Bangkok.
Mối liên kết giữa thiết kế đô thị và chương trình ngăn ngừa tội phạm
Thiết kế hiệu quả mang lại cảm giác an toàn cho cộng đồng và khuyến khích họ tham gia các hoạt động xã hội.
Có mối quan hệ trực tiếp giữa thiết kế không gian công cộng và những vụ tội phạm. Nếu thiết kế không gian công cộng tốt và hiệu quả sẽ có thể là vấn đề ngăn ngừa và giảm nhiệu tỷ lệ tội phạm, góp phần cảm giác an toàn cho công chúng. Thiết kế không gian công cộng hiệu quả cũng góp phần tạo ra cảm giác về quyền sở hữu và ý thức của cộng đồng trong việc bảo vệ không gian này, từ đó có khả năng khuyến khích họ tham gia các chương trình ngăn ngừa tội phạm ở tại địa phương.
Chiều cao của các toà nhà phải tỷ lệ hài hòa với chiều rộng của đường phố để tránh việc tạo ra các giới hạn tầm nhìn, làm giảm sự giám sát tự nhiên. Thiết kế mặt tiền của các tòa nhà và các tính năng kiến trúc khác cũng có thể tạo ra điều kiện tốt để ngăn ngừa tội phạm, ví dụ không gian thân thiện của vị trí cửa sổ của các tòa nhà sao cho có thể view xuống đường phố, có thể quan sát được người đi bộ để có thể giúp hoặc hỗ trợ họ khi có khả năng xảy ra tội phạm…
Khánh Phương
