Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và yêu cầu phát triển bền vững ngày càng khắt khe, việc chuyển đổi mô hình từ khu công nghiệp truyền thống sang khu công nghiệp xanh, khu công nghiệp sinh thái đã trở thành định hướng chiến lược của Thành phố Hồ Chí Minh.
Đây không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là “chìa khóa” giúp các doanh nghiệp và nền kinh tế nâng cao năng lực cạnh tranh; đồng thời, kiến tạo một tương lai bền vững.
Kiến tạo hệ sinh thái công nghiệp
Theo ông Lê Văn Thinh, Trưởng Ban Quản lý các Khu chế xuất và công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh (HEPZA), việc chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp xanh, sinh thái, hỗ trợ, đổi mới sáng tạo hay đô thị-dịch vụ đã và đang xác định là lộ trình tất yếu, nhất là tại các khu công nghiệp hiện hữu, có tỷ lệ lấp đầy cao và hạ tầng đã cũ. Mục tiêu chuyển đổi các khu công nghiệp là tối ưu hóa sử dụng đất, nâng cao suất đầu tư trung bình; đồng thời, giảm thiểu tác động đến môi trường…
Tuy nhiên, theo các chuyên gia kinh tế, thách thức lớn nhất là làm thế nào để hài hòa lợi ích của doanh nghiệp hiện hữu với mục tiêu phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi sự đồng hành chặt chẽ từ phía cơ quan quản lý và sự chủ động thay đổi từ phía doanh nghiệp.
Từ kinh nghiệm thực tiễn xây dựng các khu công nghiệp theo chuẩn quốc tế về sinh thái (EIP), ông Nguyễn Thế Duy, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Becamex, cho biết yếu tố cốt lõi là sự cộng hưởng giữa các doanh nghiệp FDI hiện hữu để hình thành chuỗi cung ứng bền vững; nhấn mạnh việc kết nối giữa nhà phát triển công nghiệp và chính quyền địa phương giữ vai trò quan trọng trong hỗ trợ cộng sinh công nghiệp và phát triển nguồn năng lượng bền vững như: điện gió, điện mặt trời…
Kết quả thí điểm mô hình khu công nghiệp sinh thái Hiệp Phước giai đoạn 1 (2020-2024) cũng cho thấy hơn 30 doanh nghiệp tham gia đã sản xuất sạch hơn và đánh giá hiệu quả sử dụng tài nguyên, nhiên liệu và phát triển bền vững.
Ông Huỳnh Bảo Đức, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần khu công nghiệp Hiệp Phước, thông tin bản thân rất ấn tượng khi có gần 300 giải pháp kỹ thuật được đề xuất; mức tiêu thụ điện giảm hơn 6.800 MWh/năm; tổng tiềm năng tiết kiệm 33.286 MWh/năm; giảm phát thải khí nhà kính 5.820 tấn CO2 tương đương/năm, tổng tiềm năng 27.076 tấn CO2 tương đương/năm…
Đặc biệt, kết quả đánh giá cuối kỳ cho thấy mức độ đáp ứng khung quốc tế về khu công nghiệp sinh thái của khu công nghiệp Hiệp Phước đã tăng từ 44% (năm 2020) lên 76% (cuối năm 2023) và có tiềm năng đạt 88% trong những năm tiếp theo.
Theo ông Huỳnh Bảo Đức, dù còn nhiều vướng mắc, thách thức liên quan xử lý rác thải, môi trường, chính sách ưu đãi thuế, sử dụng đất đai… song ai cũng tin tưởng mô hình này khởi động xu hướng cộng sinh công nghiệp; trong đó, chất thải của doanh nghiệp này có thể trở thành nguyên liệu đầu vào cho doanh nghiệp khác, mở ra tiềm năng phát triển kinh tế tuần hoàn trong khu công nghiệp.
Đồng hành cùng chuyển đổi khu công nghiệp sinh thái Hiệp Phước, bà Nguyễn Thị Lam Tuyền, Giám đốc nhà máy Công ty trách nhiệm hữu hạn Schindler, cho biết công ty đã tiết kiệm được 15% chi phí năng lượng, 20% chi phí xử lý nước thải nhờ vào việc áp dụng các công nghệ tái chế, sử dụng chung hạ tầng. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là doanh nghiệp được xác nhận tham gia các tiêu chuẩn xanh, sinh thái, mở ra thêm nhiều cơ hội hợp tác, phát triển sản xuất kinh doanh với các doanh nghiệp có yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn xanh, bền vững…
Cùng với khu công nghiệp Hiệp Phước, Thành phố đang triển khai thí điểm “chuyển đổi kép” tại Khu công nghệ cao Thành phố, kết hợp giữa chuyển đổi xanh và chuyển đổi số; khu công nghiệp Bình Chiểu thí điểm chuyển đổi toàn diện theo mô hình khu công nghiệp xanh. Khu chế xuất Tân Thuận, Tân Tạo và Đông Nam chuyển đổi thành những khu công nghiệp phát thải thấp, có khả năng thích ứng với yêu cầu toàn cầu về sản xuất bền vững.
Khu vực Bình Dương (cũ) cũng đã khởi công xây dựng khu công nghiệp sinh thái Cây Trường theo chuẩn quốc tế có quy mô 700ha hướng thu hút các ngành công nghệ cao, thân thiện môi trường; Khu công nghiệp Bắc Tân Uyên 1 chuyên sâu lĩnh vực cơ khí, công nghiệp hỗ trợ; đồng thời, nâng cấp Khu công nghiệp Bàu Bàng mở rộng sẵn sàng phục vụ các nhà đầu tư lớn.
Khu vực Bà Rịa-Vũng Tàu cũ đang tập trung xây dựng khu công nghiệp chuyên sâu Phú Mỹ 3 thành khu công nghiệp kiểu mẫu, thông minh theo định hướng sinh thái..
Khu công nghiệp Phú Mỹ 2 và Phú Mỹ 2 mở rộng cũng được định hướng đồng bộ chiến lược phát triển xanh trong khu vực…
Nâng tầm vị thế quốc tế
Theo HEPZA, việc chuyển đổi sang khu công nghiệp xanh, khu công nghiệp sinh thái không chỉ tập trung vào việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến, tiết kiệm năng lượng, giảm thiểu chất thải, ô nhiễm mà còn là giải pháp tối ưu hóa tài nguyên.
Doanh nghiệp khi tham gia vào khu công nghiệp sinh thái sẽ được hưởng lợi từ việc chia sẻ các tài nguyên, hệ thống xử lý nước thải tập trung, năng lượng tái tạo và các dịch vụ hỗ trợ khác.
Điều này không chỉ là xu hướng mà là yêu cầu bắt buộc trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu; đồng thời, giúp doanh nghiệp giảm chi phí vận hành, nâng cao hiệu quả sản xuất và xây dựng hình ảnh thương hiệu bền vững khi tham gia vào các khu công nghiệp xanh, sinh thái.
Ông Trần Thanh Bình, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Thành phố Hồ Chí Minh, cũng nhấn mạnh việc khởi động lộ trình các khu công nghiệp xanh, khu công nghiệp phát thải ròng bằng 0 (Net Zero Industrial Parks – NZIPs) không chỉ là giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu mà còn là công cụ nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Theo ông Bình, việc chuyển đổi xanh cần chính sách nhà nước thúc đẩy, song doanh nghiệp trong khu công nghiệp cũng phải có trách nhiệm với môi trường, từ giảm phát thải trong sản xuất đến sử dụng năng lượng sạch; đồng thời, cần đồng bộ bộ chỉ tiêu chuyển đổi xanh và hệ thống chính sách nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp giám sát và đánh giá hiệu quả chuyển đổi.
Trong quá trình hợp tác với Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh xây dựng lộ trình chuyển đổi các khu công nghiệp hiện hữu sang mô hình phát thải ròng bằng 0 (Net Zero), bà Anna Skarbek, Giám đốc điều hành Climateworks Centre, cho biết đây là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp Việt Nam duy trì năng lực cạnh tranh tại các thị trường khó tính như châu Âu, Hoa Kỳ – nơi mà các tiêu chuẩn sản xuất xanh đang trở thành bắt buộc.
Theo bà Anna Skarbek, Thành phố Hồ Chí Minh có nền tảng vững chắc về kiến thức môi trường, phát thải và năng lượng. Song điều quan trọng hiện nay là kết nối các nguồn lực hiện có thành một hệ sinh thái tích hợp, bao gồm chính sách, công nghệ, tài chính và con người, để tạo ra đột phá thực chất.
Chia sẻ về những vướng mắc cần tháo gỡ, bà Trang Nguyễn, Giám đốc Chương trình và Hợp tác quốc tế, Trung tâm Climateworks Centre, cho rằng; đó là từ khung pháp lý chưa hoàn thiện, thiếu cơ chế cộng sinh công nghiệp, đến khó khăn trong huy động vốn đầu tư và thiếu hụt nhân lực kỹ thuật.
Để giải quyết bài toán này, bà Trang Nguyễn khuyến nghị doanh nghiệp cần tích cực, chủ động tham gia chuyển đổi hoặc cần đầu tư vào hạ tầng về năng lượng. Doanh nghiệp cần có cái nhìn tổng thể để hiểu vì sao phải hành động từ hôm nay và vì sao nên đầu tư vào các giải pháp tiết kiệm năng lượng.
Với những bước đi đầu tiên đầy quyết tâm, Thành phố Hồ Chí Minh đang dần định hình vai trò tiên phong trong quá trình “xanh hóa” ngành công nghiệp. Việc xây dựng các khu công nghiệp xanh, khu công nghiệp sinh thái không chỉ phục vụ mục tiêu giảm phát thải mà còn tối ưu hóa tài nguyên thông qua kinh tế tuần hoàn, sử dụng năng lượng tái tạo, xử lý chất thải theo hướng hiệu quả góp phần chuyển đổi sâu sắc mô hình tăng trưởng, từ khai thác tài nguyên sang đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững.
Giai đoạn 2025-2030, Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu thu hút đầu tư đạt từ 20 tỷ đến 21 tỷ USD; suất đầu tư bình quân thu hút đạt từ 8 triệu đến 10 triệu USD mỗi ha, tập trung thu hút các ngành: công nghệ bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghiệp cơ khí chính xác, dữ liệu lớn….
Sự kết hợp giữa chiến lược xanh, sinh thái, Net Zero cùng chiến lược chuyên ngành sẽ tạo ra một “Thủ phủ công nghiệp” thực chất, bền vững, có giá trị gia tăng cao và đủ sức cạnh tranh trên trường quốc tế./.
Anh Tuấn – Thanh Vũ
