Khoảnh khắc mà xe tăng Type 59 mang số hiệu 390 húc đổ cánh cổng Dinh Độc Lập vào trưa ngày 30/4/1975 đã khép lại một cuộc chiến tranh kéo dài, mở ra một trang sử mới, trang sử của hòa bình, thống nhất và phát triển của dân tộc.
Dù nhịp sống có đổi thay thì những ngày tháng tư lịch sử vẫn in đậm trong ký ức bao thế hệ như một bản hùng ca của lòng yêu nước, của tinh thần bất khuất và niềm tin son sắt vào ngày mai tươi sáng. Đại thắng 30/4 không chỉ dừng lại ở giá trị lịch sử, mà còn là động lực tinh thần vững chắc cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Trải qua 50 năm, Thành phố Hồ Chí Minh đã chuyển mình toàn diện, trở thành đầu tàu kinh tế, một cực tăng trưởng quan trọng trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước. Với quy mô dân số vào khoảng 10 triệu người, Thành phố đối mặt với nhiều áp lực về giao thông, đô thị, môi trường… Tuy nhiên, chính những thách thức đó lại trở thành động lực để thành phố bứt phá, vươn mình phát triển trong Kỷ nguyên mới của dân tộc.
Quay ngược về quá khứ, tại miền Nam vào những năm 1880, xe ngựa là phương tiện đi lại bình dân và phổ biến ở vùng Sài Gòn – Gia Định. Đây là loại xe do một ngựa kéo được bắt nguồn từ kiểu cỗ xe song mã sang trọng của Pháp được người dân miền Nam chế tác cho phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội và địa hình của Việt Nam.
Giao thông đô thị chuyển mình
Đến trước năm 1975, có lẽ người dân Sài Gòn thời ấy đã quen thuộc với nhiều dòng xe máy từ Pháp, Nhật, Ý như Honda 67, Honda Dame, Vespa, Lambretta, Mobylette… Sau giải phóng, dù việc nhập khẩu gần như dừng lại, nhưng lượng xe máy lưu thông trên đường vẫn khá nhiều do được giữ lại từ trước. Tuy nhiên, xe máy thời điểm này vẫn là phương tiện xa xỉ, chủ yếu thuộc về những gia đình khá giả hoặc cán bộ, người đi công tác. Người có xe máy được xem như “giàu có”, vì không chỉ giá trị xe cao, mà còn vì phải “nuôi” xe bằng xăng – một mặt hàng nhiều lúc khan hiếm. Sau chiến tranh với nhiều khó khăn về kinh tế, vật chất thiếu thốn, đã định hình nên diện mạo giao thông đô thị: giản dị, tiết kiệm và đầy tính ứng biến.
Phương tiện phổ biến nhất gần như không thể thiếu với đa số người dân thành phố lúc bấy giờ chính là xe đạp. Cấu tạo đơn giản, dễ sửa chữa, không cần nhiên liệu, xe đạp trở thành lựa chọn tối ưu cho nhu cầu đi lại hằng ngày.
Với những người không có điều kiện sở hữu phương tiện cá nhân, họ thường sử dụng xích lô hoặc xe lam, những phương tiện giao thông công cộng rất phổ biến thời ấy. Xích lô thường dùng để chở người hoặc hàng hóa trong cự ly ngắn, linh hoạt len lỏi qua các con đường nhỏ, ngõ hẻm. Trong khi đó, xe lam hoạt động như một dạng xe tải nhỏ, chạy theo tuyến cố định trong nội thành hoặc từ thành phố ra vùng ven.
Cảnh đường phố cuối thập niên 1970, đầu 1980 là hình ảnh quen thuộc của những dòng xe đạp nối đuôi nhau, tiếng chuông leng keng, các chú xích lô ngồi nghỉ dưới bóng cây, vài chiếc xe Vespa cũ kỹ len lỏi qua đường, hay chiếc xe lam chở đầy khách nhưng vẫn còn người bám phía sau…
Sau gần 50 năm kể từ ngày thống nhất đất nước, hệ thống giao thông tại Thành phố Hồ Chí Minh và khu vực phía Nam đã có những bước phát triển vượt bậc, phản ánh sự chuyển mình mạnh mẽ về kinh tế và đô thị hóa. Từ những phương tiện thô sơ, những con đường hẹp, gồ ghề, với mặt đường chưa được lát nhựa hoàn chỉnh, đến nay thành phố đã xây dựng một mạng lưới giao thông hiện đại, kết nối hiệu quả giữa các khu vực nội đô và vùng lân cận.
Tại bến Nhà Rồng, nhìn ra dòng sông Sài Gòn, nơi từng là cửa ngõ thương cảng sầm uất, giờ đây là điểm giao của những tuyến giao thông quan trọng. Bên cạnh các tuyến đường bộ và hệ thống tàu điện, khu vực này còn là nơi giao thoa của những tuyến xe buýt hiện đại.
Hệ thống xe buýt không ngừng mở rộng, với những tuyến xe buýt kết nối các khu vực trọng điểm như tuyến xe buýt số 1 từ Bến Nhà Rồng đến khu vực trung tâm Thành phố, hay tuyến xe buýt số 2 chạy dọc theo các trục đường chính, phục vụ nhu cầu đi lại của người dân và du khách. Ngoài các tuyến xe buýt truyền thống, Thành phố Hồ Chí Minh cũng tiên phong triển khai hệ thống xe buýt trên sông, đặc biệt là tuyến xe buýt đường thủy nối Bến Bạch Đằng với các khu vực khác dọc sông Sài Gòn.
Không xa đó là chợ Bến Thành, ngôi chợ biểu tượng hơn trăm năm tuổi, chứng kiến từ thời xe ngựa leng keng đến xe máy nổ vang phố thị và hiện tại đã có thêm công trình liên kết với nhà ga trung tâm của tuyến Metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên). Tuyến này dài 19,7 km, nối trung tâm Thành phố với khu công nghệ cao ở quận 9. Tuyến này sẽ được mở rộng thêm 21 km về phía tây đến huyện Bình Chánh, nâng tổng chiều dài lên 40,8 km. Tuyến metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương) cũng đã được phê duyệt mở rộng, từ 11 km hiện tại lên 20,2 km.
Không phải ngẫu nhiên mà nhà ga ngầm Bến Thành được chọn là “trái tim” của hệ thống Metro. Chính tại nơi giao thoa giữa ký ức và tương lai này, trải qua bao thăng trầm của lịch sử, chợ Bến Thành vẫn ở đó như một chứng nhân cho sự thay đổi trong hệ thống giao thông Thành phố.
Những “nhịp cầu” xây dựng đô thị hiện đại
Mỗi giai đoạn phát triển của Thành phố đều in dấu những công trình giao thông tiêu biểu, phản ánh nỗ lực bền bỉ trong hiện đại hóa hạ tầng và nâng cao khả năng kết nối đô thị – nền tảng quan trọng đưa Thành phố vươn tầm khu vực.
Giai đoạn 1975 – 1985, thành phố tập trung hồi phục sau chiến tranh, cải tạo hạ tầng hiện hữu như cầu Chữ Y, cầu Nguyễn Văn Cừ, các trục đường Trần Hưng Đạo, Cách Mạng Tháng Tám… để phục vụ nhu cầu đi lại và ổn định đô thị. Từ 1986 – 1995, cùng làn gió Đổi mới, Thành phố mang tên Bác bắt đầu mở rộng kết nối chiến lược.
Đến những năm 1996 – 2005, đô thị hóa tăng tốc với các công trình như cầu Phú Mỹ, dự án xa lộ Đông Tây (nay là đại lộ Võ Văn Kiệt) và quy hoạch hầm Thủ Thiêm – mở đường cho sự phát triển khu Đông Sài Gòn. Từ 2006 – 2015, thành phố dần hiện đại hóa mạnh mẽ, hầm Thủ Thiêm khánh thành, các tuyến đại lộ Võ Văn Kiệt – Mai Chí Thọ hoàn thiện, cầu Sài Gòn 2, Bình Triệu 2, Rạch Chiếc mới giúp tăng cường liên kết vùng.
Đến nay, để hiện thực hóa tầm nhìn trở thành đại đô thị thông minh, phát triển bền vững và hội nhập quốc tế, quy hoạch và đầu tư hạ tầng giao thông được Thành phố Hồ Chí Minh xác định là một trong những trụ cột then chốt. Hệ thống giao thông không chỉ đóng vai trò “xương sống” kết nối các khu vực nội đô và vùng phụ cận, mà còn là nền tảng thúc đẩy các hoạt động kinh tế, dịch vụ, logistics, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Trong đó, các tuyến giao thông chiến lược như cao tốc TP.HCM – Long Thành – Dầu Giây, TP.HCM – Mộc Bài, TP.HCM – Trung Lương – Mỹ Thuận đóng vai trò huyết mạch, kết nối thành phố với các vùng kinh tế trọng điểm phía Đông, Tây và Tây Nam Bộ. Bên cạnh đó, các dự án Vành đai 3 và Vành đai 4 đang được triển khai và quy hoạch sẽ mở rộng không gian phát triển đô thị, tăng cường liên kết vùng và giảm tải cho giao thông nội đô.
Từ một thành phố chủ yếu dựa vào thương mại nhỏ và công nghiệp nhẹ, hiện nay Thành phố Hồ Chí Minh có cơ cấu kinh tế dịch vụ – công nghiệp chiếm hơn 97%, với các ngành mũi nhọn gồm: tài chính – ngân hàng, logistics, công nghệ thông tin, sản xuất công nghệ cao, bất động sản và du lịch. Thành phố hiện đang chiếm vị trí quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam suốt nhiều thập kỷ qua.
GDP năm 2024 của Thành phố Hồ Chí Minh ước đạt trên 75 tỷ USD, gấp hàng chục lần so với sau năm 1975. Thu nhập bình quân đầu người hiện nay khoảng 7.000 USD/năm, gấp gần 35 lần so với thời kỳ đầu thống nhất. Thành phố đóng góp khoảng 25 – 27% tổng thu ngân sách cả nước, duy trì vai trò là đầu tàu kinh tế, tạo nguồn lực quan trọng cho đầu tư phát triển quốc gia. Thành phố thu hút hàng trăm tỷ USD vốn FDI trong 30 năm qua, là điểm đến của nhiều tập đoàn đa quốc gia.
Trí tuệ, bản lĩnh và đổi mới không ngừng
Bước vào kỷ nguyên phát triển mới, Thành phố Hồ Chí Minh đang thể hiện khát vọng vươn lên mạnh mẽ. Với tầm nhìn chiến lược đến năm 2030 và định hướng đến năm 2045 – đúng vào thời điểm kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước, Thành phố đặt mục tiêu trở thành một trong những trung tâm kinh tế, tài chính, khoa học – công nghệ, văn hóa và đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực châu Á và quốc tế.
Thành phố đang chuyển mình thành đô thị toàn cầu nơi quy tụ các dòng chảy sáng tạo, trí tuệ và giá trị nhân văn của thời đại. Tất cả những thành tựu và định hướng đó không chỉ khẳng định vị thế đặc biệt của Thành phố Hồ Chí Minh trong lòng đất nước, mà còn mở ra một hành trình phát triển mới – nơi quá khứ, hiện tại và tương lai cùng hòa quyện để tạo nên một đô thị năng động, hiện đại và đầy khát vọng.
Khi nhìn lại quãng đường 50 năm qua, có thể thấy rõ một diện mạo đô thị hoàn toàn khác: “Hiện đại hơn, kết nối hơn và giàu bản sắc hơn”. Nửa thế kỷ không chỉ là một chặng đường, mà còn là khởi đầu cho một hành trình mới với những mục tiêu cao hơn, kỳ vọng lớn hơn.
Hải Vân
