Các nhà khoa học cho rằng để đạt mục tiêu trên đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ từ quy hoạch đô thị, hạ tầng, năng lượng, giao thông cho đến sản xuất, tiêu dùng và thay đổi hành vi cộng đồng.
Hạ tầng, giao thông và công trình xanh – Trụ cột của đô thị phát thải thấp
Theo ông Ngô Anh Tuấn, Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ xây dựng thuộc Bộ Xây dựng, “biến đổi khí hậu là thách thức toàn cầu, trong đó đô thị vừa là nơi tiêu thụ phần lớn năng lượng, vừa là nguồn phát thải lớn nhất”. Phát triển đô thị xanh, thông minh và phát thải thấp vì thế là xu thế không thể đảo ngược, góp phần thực hiện cam kết Net Zero của Việt Nam, theo cam kết tại COP26.
Một trong những nền tảng đầu tiên là quy hoạch đô thị xanh hướng tới mật độ xây dựng hợp lý, tăng cường không gian xanh, mặt nước và công trình sinh thái. Việc thiết lập “vùng phát thải thấp” (Low emission zone) tại các khu trung tâm giúp kiểm soát khí thải giao thông và giảm ô nhiễm không khí. Cùng với đó, ứng dụng hạ tầng số thông minh (IoT, dữ liệu lớn, cảm biến) trong quản lý năng lượng, giao thông, chiếu sáng và cấp thoát nước giúp tối ưu vận hành, tiết kiệm điện và giảm phát thải.
Giao thông xanh là trụ cột tiếp theo. Các đô thị được khuyến khích phát triển hệ thống giao thông công cộng hiện đại, sử dụng xe buýt, taxi, xe điện các loại; từng bước hạn chế xe chạy nhiên liệu hóa thạch. Khi triển khai vùng phát thải thấp, cần tuân thủ từng bước và hành động ngay từ hôm nay để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thế hệ tương lai.
Song song đó, phát triển công trình xanh đóng vai trò quan trọng. Các nghị định hiện hành đã xác lập tiêu chí về công trình xanh và yêu cầu bắt buộc sử dụng năng lượng hiệu quả trong xây dựng. Những công trình đạt chứng chỉ LOTUS, LEED, EDGE, sử dụng vật liệu tái chế, cách nhiệt, tận dụng năng lượng mặt trời hay thu nước mưa sẽ trở thành hạt nhân của đô thị phát thải thấp.
Ngoài năng lượng mặt trời và gió, việc tận dụng năng lượng từ rác thải cũng đang mở ra hướng mới. Nhà máy điện rác Phú Sơn (TP. Huế) hiện xử lý hơn 220.000 tấn rác/năm, cung cấp gần 93 triệu kWh điện xanh, là minh chứng cho mô hình “đô thị tuần hoàn năng lượng” – biến chất thải thành tài nguyên.
Tiêu dùng xanh, thể chế và tài chính – Động lực để đạt Net Zero
Một đô thị xanh không thể hình thành nếu người dân và doanh nghiệp không cùng thay đổi hành vi tiêu dùng. Các chuyên gia chỉ ra rằng người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng trả thêm khoảng 10% cho sản phẩm thân thiện môi trường. Tuy nhiên, vẫn còn ba rào cản lớn cần phải vượt qua đó là: niềm tin, thông tin và giá cả.
TS. Phan Thế Công, Giảng viên cao cấp Trường Đại học Thương mại nêu nhận xét: “Khi người mua còn nghi ngờ “xanh thật hay xanh giả” thì mọi nỗ lực truyền thông đều khó đạt hiệu quả. Vì vậy, cần minh bạch hóa nguồn gốc hàng hóa, tiêu chuẩn chứng nhận “nhãn xanh”; đồng thời, cần có các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp giảm chi phí sản xuất để giá sản phẩm thân thiện môi trường không quá chênh lệch”.
Dự thảo Luật Thương mại điện tử (sửa đổi) đang được xây dựng theo hướng khuyến khích doanh nghiệp áp dụng giải pháp thân thiện môi trường, giảm rác thải trong đóng gói, vận chuyển và ưu tiên sử dụng năng lượng tái tạo. Điều này không chỉ giúp “xanh hóa” hoạt động tiêu dùng trực tuyến, mà còn góp phần giảm phát thải trong logistics đô thị.
Về phía chính sách, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh từng nhấn mạnh rằng phát triển công trình xanh và giao thông xanh là hai cấu phần quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế xanh; đồng thời cho biết Bộ Xây dựng sẽ sớm ban hành bộ tiêu chí về công trình xanh. Song song, cần hình thành quỹ tín dụng xanh, ưu đãi thuế đất và vốn vay cho dự án sử dụng công nghệ sạch, năng lượng tái tạo hoặc vật liệu thân thiện môi trường.
Ngoài cơ chế tài chính, mỗi địa phương có thể đặt mục tiêu cụ thể như tỷ lệ cây xanh, diện tích công cộng, số lượng trạm sạc xe điện hay tỉ lệ công trình đạt chuẩn xanh. Khi các chỉ số phát thải được công khai và giám sát, việc triển khai đô thị phát thải thấp sẽ đi vào thực chất.
Thực tế tại Việt Nam, việc chuyển đổi theo hướng xanh đã có những dấu hiệu rõ nét. Ví dụ, tính đến quý II-2023, cả nước có gần 300 công trình xanh được đánh giá, chứng nhận bởi các hệ thống như LOTUS, EDGE, LEED… với tổng diện tích sàn xây dựng khoảng 7 triệu m2. TP.Hồ Chí Minh dẫn đầu với 67 công trình xanh và tổng diện tích sàn được chứng nhận là 1,264 triệu m2. Những con số đó vẫn khiêm tốn so với tổng số công trình xây dựng hàng năm, cho thấy dư địa cải thiện còn rất lớn.
Trong lĩnh vực giao thông xanh, ghi nhận trong quý I-2025, doanh số xe máy/xe đạp điện tại Việt Nam đã lên tới 44.904 chiếc, tăng 473% so cùng kỳ năm 2024. Dự báo doanh số ô tô điện trong cả nước có thể đạt khoảng 150.000 – 180.000 chiếc trong năm 2025, chiếm khoảng 30 – 35% tổng doanh số ô tô nội địa.
Ở khía cạnh sản xuất – tiêu dùng xanh, ngành nông nghiệp cũng đã có bước tiến. Chẳng hạn, ngày 5/6/2025, lô hàng đầu tiên mang nhãn hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp” với khối lượng 500 tấn đã chính thức được xuất khẩu sang Nhật Bản. Nhãn hiệu này thuộc dự án “1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp” tại đồng bằng sông Cửu Long…
Hướng tới Net Zero, đô thị Việt Nam cần không chỉ những toà nhà phủ xanh hay tuyến đường nhiều cây, mà còn là sự đồng bộ giữa quy hoạch, công nghệ, sản xuất, tiêu dùng và thể chế.
Anh Khuê
