Vĩnh Long không chỉ có lò gạch ở Mang Thít. Các xã chung quanh Mang Thít cũng có nhưng không tập trung nhiều. Với khoảng cách 120km thì việc đi xe máy từ Sài Gòn đến Vĩnh Long không quá khó nên tôi lên chương trình đi về trong ngày. Trưa sẽ tìm chỗ ăn tạm các món địa phương để cảm nhận được cuộc sống đời thường của người dân thú vị thế nào. Đi trải nghiệm nên tôi lái chậm và dừng chân nhiều chỗ chụp hình, tham quan dọc đường nên phải mất hơn 4 tiếng tôi mới thấy được lò gạch đầu tiên ở Vĩnh Long.
Tôi đến 10 lò gạch trong khu vực. Từ lò đã bị tháo dở còn phần chân bên dưới, lò không còn hoạt động và trống bên trong; đến lò còn hoạt động theo kiểu truyền thống và cả lò theo công nghệ hiện đại và tôi đều xin vào tận bên trong để tìm hiểu và cảm nhận.
Tỉnh Vĩnh Long có chính sách giữ lại các lò gạch này để phát triển du lịch rất hay. Huyện đã có khu lưu trú tập trung gần các lò gạch để đón các đoàn du lịch ở lại qua đêm. Và địa phương đang có kế hoạch hợp tác với chủ lò gạch trong các dự án phát triển du lịch. Thật là tín hiệu vui.
Ấn tượng nhất với tôi là một khu đất có một lò không còn sử dụng và để trống bên trong và một lò chỉ còn vòng chân vách bên trong, cỏ dại mọc khá nhiều. Cạnh hai lò là sân có mái che với diện tích khá lớn, hiện nay đang phơi củi tạp khắp sân. Khu đất rộng nhưng do thay đổi công năng và phát triển theo sinh hoạt gia đình nên bố trí giao thông hơi rối cộng thêm chứa quá nhiều đồ đạc không quan trọng. Tôi thú vị khu này vì có hai lò gạch khác nhau và diện tích khu đất cùng cấu trúc các khối nhà vừa đủ cho một mô hình kinh doanh khép kín. Các yếu tố về di sản, văn hóa, homestay,… đều hội tụ đủ ở đây.
Dù không được đào tạo nhiều về tính toán kinh tế nhưng các kiến trúc sư vẫn có một phản xạ trong đầu khi nghiên cứu bất cứ công trình nào, thể loại nào. Nếu không có cân đối, không kiểm soát được các số liệu thì dự án dễ bể kèo vì chỉ là bề nổi mà thiếu phần thực tế. Tỷ lệ diện tích sử dụng, giao thông, cây xanh thường phải cân đối và hài hòa với nhau. Các số liệu về tài chính, đầu tư, thu chi cũng là thông tin không thể thiếu trong các dự án. “Dự án” 2 lò gạch này cũng thế. Các chi tiết liên quan nếu có kế hoạch hiện ra trong đầu tôi như một phản xạ.
Lò gạch còn chân tường sẽ được cải tạo thành một khu thư giãn, đọc sách và cà phê với những lồng chim bên trên. Lò gạch trống sẽ được bố trí vài hàng ghế rời cho du khách vào tham quan, nghe những câu chuyện về lịch sử hình thành cũng như quá trình hoạt động của lò, của khu đất này. Phần diện tích phụ, trong góc khuất sẽ được cải tạo thành vài phòng lưu trú cho du khách và quan trọng nhất, sân chứa đầy củi sẽ được nâng nền, nâng mái và cải tạo thành một nhà ăn, một phòng sinh hoạt đa năng nằm ngay vị trí trung tâm của khu đất.
Với những ai thích du lịch, trải nghiệm văn hóa và có niềm đam mê với di sản, thì tôi tin đa số họ sẽ thích có trải nghiệm tại chỗ và ngay trong khu có di sản. Bỏ xa sự ồn ào của phố thị, bỏ hết những chuyện đau đầu, phiền não trong cuộc sống để có được những giây phút lắng đọng, có được cảm giác bình an trong môi trường trong lành với những di sản, những thứ mà mình đam mê thì còn gì bằng.
Cảm giác sống trong một ngôi nhà địa phương, quan sát và lắng nghe những câu chuyện thực tế của người địa phương và thậm chí, đắm mình trong không khí trong lành, nắng đẹp và tràn ngập tiếng chim líu lo trong bối cảnh di sản thì còn gì thú vị hơn? Sống chậm không chỉ là hô khẩu hiệu và giảm tốc độ của cuộc sống ồn ào, vội vã mà là biết trân quý những phút giây lắng đọng trong những đam mê của bản thân mình.
Giật mình, tôi quay lại thực tại. “Dự án” trong đầu với những hình ảnh lung linh dần tan biến. Tôi thở dài khi nhìn vào khung cảnh trước mắt và một loạt câu hỏi hiện ra trong đầu: Kinh phí đầu tư ở đâu ra? Chuyện vận hành của khu này ai sẽ quản lý? Cuộc sống ở đây sẽ thay đổi thế nào nếu điều kiện sinh hoạt khác và nhất là thói quen sinh hoạt cũ sẽ thay thế thế nào?
Liên quan đến đầu tư, vận hành tôi nghĩ khi địa phương có kế hoạch hợp tác thì đây sẽ là vấn đề không khó. Nhưng câu hỏi cuối làm tôi suy nghĩ nhiều nhất vì điều này làm thay đổi nếp sinh hoạt, thói quen đã hình thành bao lâu nay của gia đình.
Nguồn nguyên liệu phục vụ cho lò gạch, cho sinh hoạt trước kia là củi, than, gỗ. Khi lò không còn hoạt động nữa thì củi trong khu đất sẽ là nguồn nguyên liệu phục vụ sinh hoạt của gia đình.
Quần thể lò gạch hoạt động với lượng than, củi lớn tạo thành những cột khói đen lớn trên bầu trời xanh yên bình giờ chỉ còn trong ký ức. Bếp ăn gia đình với nhà kho, gian bếp lớn, đồ đạc lỉnh kỉnh giờ được tinh gọn lại làm không gian sạch sẽ hơn, hiện đại hơn. Và sinh hoạt của các thành viên trong gia đình đã quen thoải mái giờ vào nếp, làm quen với lối sống hiện đại có bị gò bó không, có thích nghi không?
Trưa, tôi tạt vào tiệm bánh xèo gần đó. Bánh lớn 25 ngàn đồng, bánh nhỏ 20 ngàn với rau tươi và sự nhiệt tình của chủ quán. Bữa ăn gọn nhẹ, vừa sạch vừa rẻ mà khi về còn được chủ quán gói tặng hai bao cây và rau về trồng!
Suốt chặng đường về tôi cứ nghĩ mãi đến hình ảnh khu lò gạch với cột khói đen mù trời. Cuộc sống hiện đại làm thay đổi nhiều thứ trong đó có thói quen sinh hoạt của người dân. Những tiêu cực, hạn chế ở nếp sinh hoạt xưa dần được điều chỉnh để cuộc sống tiện nghi hơn, khoa học hơn và hơn hết là cuộc sống xanh hơn. Nghĩ đến những đổi thay như thế, bất giác tôi mỉm cười. Tôi cười vì môi trường sống ở đây đã được cải thiện nhiều và vui hơn khi thấy con người Vĩnh Long vẫn giữ được sự hiền lành, hiếu khách như xưa.
ThS.KTS Nguyễn Văn Châu
