Giao thông xanh đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong chiến lược tăng trưởng xanh, phát triển kinh tế xanh của đất nước, đồng thời là giải pháp nền tảng để hướng tới mục tiêu cân bằng phát thải vào năm 2050. Đây cũng là nhu cầu bức thiết và xu hướng của các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Chiếm 20% phát thải quốc gia, phát triển giao thông xanh sẽ góp phần hạn chế lượng khí thải gây ô nhiễm không khí…
Tuy nhiên, theo GS.TS Lê Hùng Lân, Phó Chủ tịch Hội Tự động hóa Việt Nam, Chi Hội trưởng Chi hội Tự động hóa Giao thông vận tải và Logistics, giao thông xanh không chỉ là chuyển đổi các phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch phát thải lớn sang các phương tiện dùng nhiên liệu tái tạo. Để tiến tới phát triển giao thông xanh, bền vững, hiệu quả, cần nhiều giải pháp triển khai một cách đồng bộ, trong đó, hệ thống giao thông thông minh (ITS) và logistics thông minh đóng vai trò rất quan trọng. Phát triển ITS xanh và logistics xanh là đóng góp quan trọng cho giao thông xanh.
Giao thông vận tải đang chiếm 20% phát thải quốc gia
GS.TS Lê Hùng Lân cho biết để phát triển kinh tế xanh có 7 lĩnh vực trong đó, giao thông xanh là một trong những lĩnh vực quan trọng nhất. Phát triển kinh tế xanh nhằm mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, giảm ô nhiễm không khí, tiếng ồn và tiêu thụ không gian.
Tại Diễn đàn phát triển giao thông xanh vừa diễn ra vào chiều 19/4/2025, các chuyên gia nhận định rằng Việt Nam đang trải qua quá trình đô thị hóa và cơ giới hóa nhanh chóng, dẫn đến tăng ùn tắc giao thông, ô nhiễm không khí và phát thải khí nhà kính. Ngành giao thông vận tải chiếm một tỷ lệ đáng kể trong tổng lượng phát thải CO2 của cả nước và tiêu thụ một lượng lớn nguồn năng lượng.
PGS.TS Nguyễn Thanh Hải, Trưởng Khoa Điện- Điện tử, Trường Đại học Giao thông vận tải, nhấn mạnh “giao thông vận tải là lĩnh vực trọng yếu của nền kinh tế nhưng cũng đang là nguyên nhân lớn trong phát thải, gây ô nhiễm môi trường, chiếm khoảng 20% tổng phát thải quốc gia”.
Theo nghiên cứu, giao thông vận tải là một trong những hoạt động chủ yếu phát sinh khí nhà kính, đứng thứ 3 so với các ngành khác như năng lượng, nông nghiệp. Tỉ lệ khí phát thải trong giao thông là xấp xỉ 20%.
Do đó, các chuyên gia cho rằng phát triển hệ thống giao thông bền vững là yêu cầu cấp thiết, tiến tới tăng trưởng xanh và nâng cao sức khỏe đời sống nhân dân. Phát triển giao thông xanh là một khái niệm mô tả các phương thức di chuyển thân thiện với môi trường, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến thiên nhiên và sức khỏe con người.
Để thúc đẩy phát triển giao thông xanh, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 876/QĐ-TTg phê duyệt chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải, hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.
Cùng với đó hướng trọng tâm phát triển hệ thống đường sắt tốc độ cao, đường sắt quốc gia điện khí hóa, phát triển cảng xanh và lộ trình chuyển đổi phương tiện sang sử dụng điện và năng lượng xanh…
Nhiều địa phương cũng đã ban hành Đề án phát triển giao thông xanh, với mục tiêu và lộ trình rõ ràng. UBND Tp.Hà Nội đã ban hành quyết định về triển khai “Đề án phát triển hệ thống giao thông vận tải công cộng bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh trên địa bàn”, trong đó đặt ra mục tiêu: Năm 2025 chuyển đổi xe buýt sử dụng năng lượng sạch đạt 5% và dự kiến đến năm 2035, tỷ lệ chuyển đổi phương tiện sử dụng điện, năng lượng xanh đạt 100%…
Đến nay, có nhiều tỉnh thành như Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh, Đà Nẵng… đã áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến, hình thành các trung tâm điều hành giao thông thông minh, tăng cường chuyển đổi xanh phương tiện tham gia giao thông. “Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện vẫn còn những hạn chế cần tháo gỡ, từ chính sách đến kinh nghiệm triển khai”, PGS.TS Nguyễn Thanh Hải nói.
Thách thức phát triển giao thông xanh
“Giao thông xanh là một cấu phần quan trọng của kinh tế xanh”, khẳng định điều này, GS.TS Lê Hùng Lân cho biết hiện nay, trên thế giới giao thông xanh đã được đề cao phát triển. Theo thỏa thuận xanh của các nước EU đặt mục tiêu giảm 90% lượng khí thải nhà kính từ giao thông, tiến tới nền kinh tế không phát thải khí carbon vào năm 2050. Hiện nay, mức phát thải khí CO2/người ở EU nhỏ hơn 40% so với Trung Quốc và nhỏ hơn 59% so với Mỹ.
Chia sẻ những giải pháp phát triển giao thông xanh trên thế giới, GS Lân đưa ra 10 giải pháp nổi bật nhất đang được triển khai gồm: hạ tầng xe đạp, nhiên liệu tổng hợp; giao thông công cộng; nhiên liệu sinh học; nhiên liệu hydro, logistics hiệu quả, nhiên liệu bền vững; quy hoạch đô thị; di chuyển thông minh; xe điện và hạ tầng xe điện.
Từ thực tế trên thế giới cho thấy các nước đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để phát triển giao thông xanh.
Nhấn mạnh xu hướng hệ thống giao thông thông minh xanh hóa (Green ITS), chuyên gia này thông tin, Tổ chức tiêu chuẩn thế giới đã đưa ra khung tiêu chuẩn về giao thông thông minh xanh. Điều này cho thấy xu hướng dịch chuyển xanh hóa các hệ thống thông minh như giao thông thông minh, logistics thông minh.
Cùng quan điểm, TS. Lê Xuân Trường, Khoa Vận tải- Kinh tế, Trường Đại học Giao thông vận tải, nhấn mạnh phát triển giao thông xanh sẽ góp phần hạn chế được lượng khí thải lớn trong hoạt động giao thông vận tải.
Để phát triển bền vững thì vận tải và logistics xanh là một mục tiêu quan trọng. Thực tế các nước thực hiện giao thông xanh, logistics xanh ở các nước phát triển, tập trung vào một số yếu tố chủ chốt như chuyển đổi phương thức vận tải, tối ưu hóa mạng lưới vận tải, sử dụng đóng gói vận liệu tiêu chuẩn; cơ sở vật chất vận tải xanh hơn…
Ở góc độ vi mô, các nước này cũng dùng các bài toán vận tải để giảm số lượng phương tiện chạy rỗng, nâng cao hiệu quả tiêu thụ năng lượng và chuyển đổi phương thức vận tải.
Tuy nhiên, có rất nhiều các thách thức cho các nước đang phát triển như Việt nam khi phát triển vận tải và logistics xanh.
Tại Việt Nam, theo ông Trường, thách thức lớn nhất với hệ thống giao thông vận tải đó là vấn đề tối ưu hóa mạng lưới, thiếu nguồn lực tài chính để triển khai thực hiện các mục tiêu. Để đạt mức phát thải phương tiện thấp hơn đòi hỏi cần phải đầu tư chuyển đổi sang các phương tiện có tiêu chuẩn khí thải cao hơn, gây áp lực chi phí đầu tư cho doanh nghiệp.
Khi chuyển đổi phương tiện sử dụng năng lượng hóa thạch sang phương tiện sử dụng điện cũng đối mặt với thách thức. Chuyên gia này dẫn chứng với doanh nghiệp vận tải hành khách, trên trang đấu thầu, chi phí đầu tư xe bus 30 chỗ ngồi chạy diesel khoảng 2 tỷ đồng trong khi xe chạy điện có giá gần gấp đôi (khoảng 3,9 tỷ đồng).
Không những thế, các doanh nghiệp phải đầu tư trạm sạc cho các điểm đầu- cuối cho xe bus điện. Ngoài ra là vấn đề chi phí để xử lý pin khi hết thời hạn sử dụng cũng là vấn đề đặt ra…
Đối với các doanh nghiệp vận tải hàng hóa, thực tế hiện nay mới chỉ ứng dụng phương tiện điện xếp dỡ trong kho, cảng, còn phương tiện vận chuyển trọng tải lớn trên đường chưa được ứng dụng phổ biến…
Cách tiếp cận toàn diện, tổng thể, nhiều giải pháp đồng bộ
Từ kinh nghiệm thế giới, chuyên gia nêu các định hướng vận tải và logistics xanh ở Việt Nam trong đó nhấn mạnh vai trò của ông nghệ, đặc biệt là ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giao thông vận tải; tối ưu hóa vận hành.
Cùng với đó là vai trò định hướng chính sách của các cơ quan nhà nước, đầu tư nguồn lực tài chính, định hướng nghiên cứu. “Với mục tiêu vận tải xanh và logistics xanh, cần có cách tiếp cận toàn diện, tổng thể, đánh giá các thách thức khó khăn”, ông Trường nói.
Còn GS.TS Lân đề xuất chiến lược phát triển giao thông xanh với 3 mục tiêu:
Thứ nhất, giảm nhu cầu và khoảng cách, thời gian di chuyển. Để đạt được mục tiêu này cần tích hợp quy hoạch giao thông và xây dựng (TOD); cung cấp thông tin, hướng dẫn giao thông cho người tham gia giao thông một cách chính xác, đầy đủ theo thời gian thực; đồng thời phát triển logistics thông minh.
Thứ hai, chuyển đổi các phương thức giao thông thân thiện môi trường. Theo đó, chuyển đổi các phương thức giao thông thân thiện môi trường, sử dụng năng lượng điện, nhiên liệu tổng hợp, sinh học, hydro…; cung cấp hạ tầng cho người đi bộ và xe đạp; phát triển giao thông công cộng chất lượng cao. Đồng thời sử dụng các biện pháp kinh tế hướng dẫn, điều khiển luồng giao thông như thu phí nội đô, quản lý vùng phát thải thấp, quản lý đỗ xe…
Thứ ba, nâng cao hiệu quả của hệ thống giao thông vận tải thông qua quản lý, điều hành giao thông theo thời gian thực; quản lý sự cố; quản lý kết cấu cơ sở hạ tầng giao thông; giám sát hành trình xe vận chuyển hàng hóa đặc biệt; thanh toán điện tử tích hợp, liên thông; áp dụng nền tảng vận tải đa phương thức…
Ông Lân nhấn mạnh cách tiếp cận mới, toàn diện, đề ra nhiều giải pháp hỗ trợ đồng bộ để phát triển giao thông thông xanh, chứ không thuần túy chỉ là chuyển đổi phương tiện giao thông.
Tùng Dương
