Pháo đài đỏ ở Delhi

Thế giới kiến trúc biết đến vị vua Shah Jahan với công trình vĩ đại dành tặng cho người vợ yêu dấu của mình là Mumtaz Mahal – một kiến trúc là biểu tượng của tình yêu và sự lãng mạn – đó chính là lăng mộ Taj Mahal ở bang Agra của Ấn Độ. Khi dời đô từ Agra về Delhi, Shah Jahan lại ghi dấu với kiến trúc thế giới bằng một công trình kỳ vĩ khác, đó chính là Pháo đài đỏ – nơi từng mệnh danh là thiên đường trên mặt đất ở thế kỷ 17.

Vẻ đồ sộ vững chãi của bức tường thành ở Pháo đài đỏ.

Những con số thống kê ở quần thể kiến trúc Pháo đài đỏ thực sự ấn tượng ở mọi thời đại. Với diện tích 92,6 hecta, phần tường thành bao quanh pháo đài dài đến 2.500m, chiều cao trung bình 16 – 33m, với rất nhiều các kiến trúc bên trong tường thành phục vụ cho việc thiết triều, nhà ở, nơi làm việc, giải trí của nhà vua, được xây dựng theo kiến trúc Mogon – một lối kiến trúc tổng hợp phong cách của Ấn Độ, Ba Tư, Thổ Nhĩ Kỳ, và Hồi giáo. Pháo đài có tổng cộng 14 cổng ra vào. Tên gọi Pháo đài đỏ lấy từ màu sắc nổi bật của đá sa thạch đỏ, vật liệu chính xây dựng nên quần thể kiến trúc độc đáo này.

Di sản đỏ ở Delhi

Cảm nhận về sự nhộn nhịp, đông đúc của một đất nước có số dân lớn thứ hai thế giới (hơn 1,2 tỉ) thật rõ khi chen trong dòng người dày đặc giữa Delhi buổi sớm mai. Không khó để tìm một chiếc rick-shaw (xe ba bánh), một loại phương tiện giao thông công cộng phổ biến ở Ấn Độ để tìm đường đến Pháo đài đỏ. Dưới cái nắng hè khá gay gắt, sắc đỏ của pháo đài nằm bên dòng sông Yamuna đã nổi bật ở đường chân trời từ phía xa.

Theo chân những lữ khách đến chiêm ngưỡng vẻ đẹp của Pháo đài đỏ, tôi xếp hàng vào cổng chính của pháo đài, đó là cổng Lahore với lối xây dựng mái vòm hình củ hành đặc trưng kiểu Ấn không lẫn vào các lối kiến trúc khác. Các hình vòm trang trí lớn nhỏ này còn được gọi là amrud hay là vòm ổi, nhưng gọi củ hành là giản đơn, hình tượng và dễ hiểu nhất. Pháo đài được xây dựng chính thức từ năm 1638, vua Shah Jahan – vị vua thứ tám của vương triều Mughal chỉ mất có mười năm để hoàn thành “thiên đường mặt đất” này.

Vẻ đồ sộ, ấn tượng với tất cả những ai đến với Pháo đài đỏ từ ngay cổng vào Lahore, dãy tường thành cao vút, thẳng tắp thật uy nghi. Cổng chính được xây dựng với bố trí hai bảo tháp hình vòm đối xứng, xen giữa hai bảo tháp là bảy tháp nhỏ dáng củ hành làm từ đá trắng. Điều này thể hiện rõ quan điểm quen thuộc trong việc sử dụng các con số lẻ may mắn như 3 – 5 – 7 – 9 vào kiến trúc, và đó cũng là một đặc trưng của văn hoá Hindu. Từ cổng Lahore, dễ thấy phần tường thành bảo vệ Pháo đài đỏ hợp thành từ nhiều phiến đá sa thạch lớn, được gọt đẽo công phu, sắp xếp cẩn trọng tạo nên sự bề thế, khó có thể xâm phạm. Phần trên tường thành có các mẫu chóp trang trí mang hình cánh sen, lại thêm một kiểu trang trí quen thuộc mang âm hưởng Hindu giáo ở Ấn Độ.

Các lối trang trí đỉnh vòm ở Pháo đài đỏ vừa tạo sự mềm mại, duyên dáng cho khối kiến trúc khô cứng của chất liệu đá, bên cạnh đó còn giữ vai trò nhấn mạnh chiều cao, tăng thêm sự bề thế cho tường thành, toà tháp, giúp cho kiến trúc thêm vẻ uy nghi, diễm lệ, xứng tầm với một không gian của hoàng cung, của quyền lực bậc nhất dưới vương triều Shah Jahan.

Toà kiến trúc Diwan I Am với kết cấu vòm quen thuộc. Chất liệu đá sa thạch đỏ là chủ đạo trong kiến trúc pháo đài.

Kiến trúc vương triều

Đi sâu vào không gian của Pháo đài đỏ, từng toà kiến trúc mang những công năng riêng dành cho hoàng tộc là những chuyện kể đầy thú vị về sự thịnh vượng của một vương triều Shah Jahan năm xưa. Dưới triều đại Mughal, mỗi vị vua khi lên ngôi đều có những cung cách thiết triều mang nét đặc sắc riêng, thể hiện quyền lực, uy thế và cả vẻ đẹp của nhà vua thông qua kiến trúc, trang trí nơi thiết triều. Pháo đài đỏ cũng vậy, toà kiến trúc có tên gọi Diwan I Am, với lối kiến trúc vòm nối liên hoàn rất quen thuộc trong các công trình được xây dựng dưới triều vua Shah Jahan. Chính giữa toà nhà là một bệ đá cao, làm từ đá cẩm thạch trắng, với rất nhiều nét khảm các loại đá quý nhiều màu, thể hiện đề tài hoa lá, chim muông rất sinh động. Khối kiến trúc này có chín gian chiều rộng và ba gian chiều sâu, mỗi cây cột có đến 12 cạnh, tài liệu ghi lại dưới thời vua Shah Jahah, các cây cột này được trang trí rất công phu, có mạ vàng và treo lụa sang trọng để tăng thêm vẻ đẹp và sự nguy nga của sảnh đường này. Đây là nơi gặp gỡ giữa nhà vua và thần dân, cũng là nơi để vua lắng nghe, tiếp nhận những ý kiến, những kiến nghị từ thần dân của mình.

Sự lộng lẫy, tinh tế, từ vẻ đẹp của mỗi toà kiến trúc ở Pháo đài đỏ được xem là một biểu tượng thể hiện quyền lực, sự thịnh vượng, và trên hết đó là các giá trị nghệ thuật kiến trúc vượt thời gian. Các kiến trúc trong Pháo đài đỏ dù không còn giữ nguyên vẹn vẻ đẹp của các chi tiết trang trí, mà theo sử sách chép lại thì các trang trí ở đây chủ yếu bằng vàng, bạc và các loại đá quý, đá bán quý, nhưng những gì lưu lại hôm nay cũng đủ minh chứng về một công trình tốn kém, thể hiện sự điêu luyện của các nghệ nhân trong từng chi tiết nhỏ khi tiến hành xây dựng cung điện nguy nga này. Những dãy phòng dành riêng cho hoàng đế sử dụng, nhà ăn, nhà ngủ, nhà cầu nguyện, các sảnh đường nối với lâu đài dành riêng cho quý bà, toà tháp nơi nhà vua đứng trước thần dân trong các nghi lễ hàng ngày… với tên gọi như Nahr-i-Behisht, Mumtaz Mahal, Mussaman Burj, Diwan-i-Khas… mỗi nơi mang một vẻ đẹp, một phong cách trang trí trong kiến trúc rất riêng, đem lại cho tổng thể Pháo đài đỏ xứng danh là một “thiên đường mặt đất”.

Toà kiến trúc Diwan I Am với kết cấu vòm quen thuộc. Chất liệu đá sa thạch đỏ là chủ đạo trong kiến trúc pháo đài.

Shah Jahan ông vua kiến trúc Mogon

Ngoài sắc đỏ là chủ đạo, Pháo đài đỏ có một số kiến trúc là sự pha trộn nhiều màu sắc bắt mắt khác như Rang Mahal, mệnh danh là “cung điện sắc màu”, nơi khắp các bức tường, trần nhà, đều sử dụng chất liệu nổi bật là đá cẩm thạch trắng, trên đó mang các chi tiết chạm, khảm các hoa văn trang trí bằng đủ màu sắc khác nhau. Các ô cửa sổ cũng là một phiến đá nguyên khối, chạm lộng lên những hoa văn cực kỳ tinh tế. Vòm trần của kiến trúc này được ghép những chi tiết trang trí bằng thuỷ tinh, tạo hiệu ứng lấp lánh đẹp mắt nên còn có tên gọi khác là “cung điện những chiếc gương”.

Qua những khối kiến trúc và các chi tiết trang trí độc đáo, tinh xảo ở Pháo đài đỏ, như một minh chứng vị vua Shah Jahan là người tiên phong trong việc vận dụng các chất liệu trong xây dựng. Bởi lối kiến trúc Mogon thường dùng chất liệu đá sa thạch đỏ, Shah Jahan đã vận dụng thêm vào xây dựng cung điện cho mình chất liệu đá marble trắng, khảm lên đó vô số các chi tiết trang trí phô diễn một trình độ vẹn toàn của mỹ thuật khảm khắc trên đá của Ấn Độ ở thế kỷ 17.

Shah Jahan trong suốt thời gian trị vì từ 1627 – 1658, ngoài xây dựng hai kiến trúc bất hủ là Taj Mahal và Pháo đài đỏ, ông còn có các công trình nổi tiếng khác như Jama Masjid, lăng mộ Jahangir, vườn Shalimar…

Cổng chính của Pháo đài đỏ ở thủ đô New Delhi.