Snøhetta AS và công trình Oslo Opera - Na Uy

Các nhà phê bình kiến trúc dự đoán trong tương lai Oslo Opera sẽ trở thành một công trình có tính biểu tượng, ngang hàng với Sydney Opera (Australia). Điều khác nhau là quần chúng được gần gũi hơn tại Oslo vì họ có thể chèo lên nóc nhà của nó để nhìn ra biển.

Một thử thách kỹ thuật lớn là làm sao giữ cho hàng nghìn tấn đá khỏi tụt xuống biển. 6 tháng mới tìm ra được giải pháp kỹ thuật. Tại miền nam bờ biển Na Uy có những tảng đá khổng lồ nhô lên, và từ mặt nước leo lên đất, như nhà Oslo Opera vậy.

Eo biển Oslo và Oslo Opera – Ảnh: Mai Thế Nguyên

Trước khi đi tham quan Oslo Opera cho phép tôi giới thiệu sơ bộ vài nét về Vương quốc Na Uy và công ty tư vấn kiến trúc SNØHETTA AS.

Vương quốc Na Uy

Vương quốc Na Uy là một trong 5 nước Bắc Âu (gồm có Băng đảo, Đan Mạch, Phần Lan và Thụy Điển ngoài Na Uy).
Diện tích hơn Việt nam khoảng 385.252 km2. Có bờ biển dài hơn 3000km, chưa tính những eo biển. Về hình dáng địa lý có nhiều nét giống Việt Nam: phía đông có dãy núi dài từ nam đến bắc; phía tây có Đại Tây Dương.
Na Uy có 4,6 triệu dân, trong đó có hơn 20.000 người Việt Nam (cộng đồng người Việt lớn nhất Bắc Âu).
Thu nhập bình quân 63.000 USD/ người/ năm. Đứng thứ 2 trên thế giới (sau Luxembourg). Từ sau Đại chiến thứ 2 Na Uy dần phát triển thành một nước công nghiệp hiện đại.
Thủ đô Oslo (gồm 500.000 người). Phía nam quay ra biển (Eo biển Oslo) và đằng sau lưng có rừng và đồi. Mùa hè đi thuyền buồm, mùa đông đi trượt tuyết trên đồi thông.

Snøhetta AS

Mặt tiền của Snøhetta AS – Ảnh: MTN

Không ai ngờ rằng phía sau cái mặt tiền “bình thường và khiêm tốn” này lại là văn phòng làm việc của một công ty tư vấn kiến trúc nổi tiếng nhất nhì thế giới – Snøhetta AS. Họ còn có cả văn phòng tại New York (hiện đang thiết kế một công trình tại Ground Zero) và Trung Đông.

Snøhetta (tên của một đỉnh núi ở NaUy, có nghĩa là “Đỉnh núi có tuyết phủ”) là một công ty trẻ (thành lập 1989) với khoảng 90 người, vừa lãnh đạo vừa cộng tác viên.

Snøhetta AS đã đoạt được nhiều giải thưởng quốc tế, trong đó có Aga Khan Award for Architecture. Một công trình nổi tiếng khác của họ là Thư viện Alexandria ở Ai Cập (1989). Đó là công trình đầu tiên của công ty này. Thế mạnh của Snøhetta là họ vừa thiết kế công trình (architect), vừa thiết kế nội thất (Interior architect) đồng thời thiết kế cảnh quan ( Landscape architect).

Ngày 22.06.2000 Snøhetta đạt giải nhất cuộc thi quốc tế thiết kế kiến trúc Oslo Opera với sự tham gia của nhiều nước trên thế giới. Tổng cộng có 240 đồ án dự thi.

Mặt bằng tầng 1

Mặt cắt

Ảnh: Snøhetta

Năm 2011 sẽ hoàn thành đường ngầm dưới biển để giải tỏa mặt bằng phía sau nhà hát Opera.

Ngày 12.04.08 Oslo Opera đã được khánh thành.

Tổng diện tích: 38.500 m2
Diện tích dành cho khán giả: 11.200 m2
Sân khấu: 8.300 m2
Văn phòng, xưởng thiết kế, phòng tập: 19.100 m2
Thính đường lớn: 1.350 ghế
Thính đường nhỏ: 400 ghế
Chiều cao tháp sân khấu: 54 m
Chiều sâu tháp sân khấu dưới mật biển: 16 m
Tổng mức đầu tư: 3,5 tỷ NOK (700 triệu USD)

Để tìm hiểu thêm về Oslo Opera, tôi đã đến phỏng vấn họ. KTS Simon Ewings, người tham gia thiết kế và giám sát công trình đón tiếp tôi. Thật ngạc nhiên thấy văn phòng của họ vô cùng giản dị, bố trí theo phong cách Bắc Âu, gọn gàng, ngăn nắp, không có “rồng bay phượng múa” như phong cách Á đông. Mầu sắc hợp mắt, vật liệu xây dựng cũng vô cùng đơn sơ, bình thường và rẻ tiền, khác hẳn với văn phòng của KTS Norman Foster hay Renzo Piano là những văn phòng do các ông này tự thiết kế, hiện đại, lộng lẫy dễ khiến người lạ cảm thấy choáng ngợp.

KTS Simon Ewings tại văn phòng của Snøhetta – Ảnh MTN

KTS Mai Thế Nguyên (MTN)(*): Xin ông cho biết các ông đã gặp những thử thách gì khi thiết kế và thi công Oslo Opera?

KTS Simon Ewings (SE): Chúng tôi đã gặp rất nhiều thử thách. Vì đây là một công trình quy mô lớn, diện tích sàn 38.500m2. Thử thách lớn nhất là dây chuyền công năng của nhà hát rất phức tạp, gồm 1.100 phòng lớn nhỏ cho 600 người, thuộc 50 ngành nghề làm việc. Mỗi phòng có quy định riêng, mỗi cái một khác. Nếu ta chỉ “cộng” những phòng nói trên lại với nhau thì không sao tạo ra kiến trúc được.

Chúng tôi muốn thiết kế một công trình có tính hình tượng tại đây để triển khai khu vực cảng Bjørvika này, biến nó thành một khu vực văn hóa.
Opera chủ yếu là âm nhạc, nhưng phần kịch của nó cũng rất lớn.Vậy làm sao biểu lộ tính chất đặc biệt này của nó bằng một cách mới mẻ? Làm sao cho khán giả bỏ lại cái thế giới ồn ào bên ngoài và hòa nhập vào thế giới thần thoại của Opera?
Bằng cách nào đưa khán giả từ ngoài vào đến ghế ngồi trong thính trường để họ tạo được quan hệ cá nhân đối với vở kịch hát họ sắp được thưởng thức?
Đó là một cuộc hành trình phải vượt qua nhiều giai đoạn, nhiều ngưỡng cửa. Từ foyê cao rộng vào một phòng nhỏ hơn rồi đến ghế của mình. Mỗi khán giả có thế có những cảm giác mạnh, sự hồi hộp khi bước vào một nhà văn hóa. Chúng ta phải tạo điều kiện cho họ thưởng thức một cách tích cực “tình trạng cô lập trong nhóm đông”. Ngồi cùng với 1350 khán giả khác mà vẫn độc lập và có mối quan hệ cá nhân đối với nghệ thuật.
Họ đi lại thoải mái. Không ai quản lý lối đi của họ, không ai bắt buộc họ phải đi đường này hay lối khác. Mặt bằng không có trục, không đối xứng, vì trục và đối xứng là quản lý, là kiếm soát. Những đường cong, những mặt bằng có độ dốc gây nhiều thay đổi và tạo ra một quan hệ cá nhân đối với tòa nhà này nói chung và từng phòng nói riêng.
Về vật liệu xây dựng, chúng tôi chủ yếu sử dụng 3 loại (được nhìn thấy). Đó là đá cẩm thạch Carrara của Ý (sàn và mái), tấm phiếu nhôm (tường bên ngoài) và gổ sổi bên trong nội thất. Một khó khăn lớn là làm sao giữ cho hàng ngàn tấn đá 10cm với độ dốc 1:8 khỏi tụt xuống biển!

Oslo Opera, có tính chất hình tượng. – Ảnh MTN

Ảnh: MTN

Mặt bằng có độ dốc cả trong lẫn ngoài. Kính dùng để xóa khoảng cách giữa trong và ngoài. – Ảnh: MTN

Oslo Opera có foyê cao rộng. – Ảnh MTN

Trong và ngoài rất gần gũi. – Ảnh MTN

Gỗ sổi sử dụng cho nội thất – Ảnh: MTN

Phòng may khâu – Ảnh MTN

Không gian luôn thay đổi. – Ảnh MTN

Tấm phiến Alminium – Ảnh MTN

Ảnh: Snøhetta

Ảnh: MTN

(*) Tác giả – KTS Mai Thế Nguyên, tốt nghiệp Đại học Kiến trúc Oslo năm 1969.
Ông đã từng làm việc tại nhiều công ty kiến trúc danh tiếng của Na Uy.
Hiện nay ông đã nghỉ hưu và làm đại diện của Ashui.com tại Na Uy.