Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 24/01/2022 của Bộ Chính trị về “quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” khẳng định vai trò, vị thế của đô thị và đô thị hóa trong tiến trình hiện đại hóa, công nghiệp hóa đất nước. Để thực hiện tốt Nghị quyết này, cần định hình một hành lang pháp lý thống nhất, hiệu quả, giúp đô thị hóa diễn ra lành mạnh, cạnh tranh và bền vững.
(Ảnh minh họa)
Song hành những thách thức trong phát triển đô thị
Trên thế giới, xu thế đô thị hóa và phát triển đô thị nhất là đô thị thông minh, đô thị sáng tạo ngày càng gia tăng mạnh mẽ. Tại Việt Nam, theo thống kê của Bộ Xây dựng, đến nay cả nước có 902 đô thị với tỷ lệ đô thị hóa đạt khoảng 43,1%. Các đô thị Việt Nam ngày càng đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế – xã hội, nâng cao vị thế quốc gia.
Nhờ vào sự đóng góp của đô thị, quy mô nền kinh tế Việt Nam năm 2023 đạt 430 tỷ USD; thu nhập bình quân ở khu vực thành thị gấp gần 1,5 lần khu vực nông thôn. Chất lượng cuộc sống đô thị ngày càng tăng cao với sự cải thiện rõ rệt về môi trường sống, cảnh quan đô thị, tiếp cận hạ tầng kỹ thuật đô thị và cơ hội phát triển của cộng đồng dân cư.
Đáng chú ý, thời gian gần đây thể chế chính sách về phát triển đô thị ngày càng hoàn thiện. Nhiều luật về quản lý và phát triển đô thị cùng hệ thống văn bản dưới luật đã được ban hành, thể chể hóa cơ bản đầy đủ các quan điểm định hướng chỉ đạo của Đảng về phát triển đô thị, góp phần tạo hành lang pháp lý tương đối đồng bộ cho công tác quy hoạch đầu tư và phát triển đô thị.
Cùng với quá trình đô thị hóa, công tác quản lý nhà nước tại các đô thị ngày càng hoàn thiện. Các mô hình, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của chính quyền đô thị từng bước được điều chỉnh phù hợp với yêu cầu quản lý. Trên cơ sở các chủ trương của Đảng và Nghị quyết của Quốc hội, mô hình chính quyền đô thị đặc thù tại một số đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng… đang được triển khai thí điểm.
Bên cạnh sự phát triển cũng bộc lộ những hạn chế trong công tác xây dựng thể chế, chính sách cho đô thị hóa và phát triển đô thị, nhất là về quy hoạch, phân loại đô thị, đất đai, tài chính đô thị, mô hình chính quyền đô thị.
Pháp luật về phát triển đô thị và các cơ chế chính sách liên quan mặc dù đã có nhiều cải thiện tích cực nhưng nhìn chung còn nhiều hạn chế, thiếu đồng bộ, chồng chéo chưa theo kịp sự phát triển của thực tiễn. Một số quy chuẩn, tiêu chuẩn định mức đã lạc hậu hoặc chưa theo kịp xu hướng nhu cầu phát triển mới.
TS Trần Quốc Thái – Cục trưởng Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng) cho rằng, bên cạnh những thành tựu đạt được, thực trạng phát triển đô thị tại Việt Nam có hạn chế lớn tác động đến sự phát triển bền vững, cần được tập trung khắc phục, như các quy định pháp luật hiện hành về quản lý phát triển đô thị chưa đầy đủ, thiếu đồng bộ, thiếu liên kết; mô hình phát triển đô thị chưa rõ nét; tính liên kết giữa các đô thị chưa rõ, cần có phương pháp tiến cận đa ngành, lựa chọn ưu tiên.
Ngoài ra, một số nội dung về quản lý phát triển đô thị, quản lý phát triển hạ tầng đô thị chưa được quy định cụ thể, chưa đủ hiệu lực pháp lý; việc tổ chức thực hiện pháp luật hiện hành về quản lý phát triển đô thị còn hạn chế; một số vấn đề phát sinh từ thực tiễn đòi hỏi phải điều chỉnh văn bản pháp luật.
Tại Diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam năm 2024, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Việt Hùng cũng chỉ rõ: “Sự gia tăng về đất đai đô thị, mở rộng ranh giới hành chính đô thị thời gian qua sẽ tạo nên thách thức đối với mục tiêu cải thiện, nâng cấp chất lượng hạ tầng đô thị trong những năm tới đây”.
(Ảnh minh họa: Ashui.com)
Những khuyến nghị
Để khắc phục những hạn chế liên quan đến thể chế, chính sách quản lý phát triển đô thị hiện nay, theo GS.TS.KTS Đỗ Hậu – Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, định hướng chính sách quản lý phát triển đô thị được đặt ra là sớm xây dựng và ban hành luật về quản lý và phát triển đô thị bền vững; hoàn thiện khung pháp lý cho phát triển đô thị thông minh, quản lý hạ tầng kỹ thuật đô thị và không gian ngầm đô thị…
Trong khi đó, TS Nguyễn Ngọc Hiếu – Trường Đại học Việt Đức cho rằng, cần có mô hình quản lý phát triển đô thị mới với những công cụ mới như quản lý tăng trưởng thông minh, quản lý phát triển theo khu vực, kiểm soát phát triển đô thị chống dàn trải, giải pháp chính sách và công cụ theo khu vực.
Đồng thời, xây dựng mô hình chính quyền đô thị mới, dịch chuyển mô hình chính quyền đô thị từ kỹ thuật sang kinh tế và hợp tác; chuyển từ cơ chế xin – cho sang đối tác công tư, hợp tác đa biên, bổ sung cấp độ quản trị phát triển.
Trong lĩnh vực quản lý nhà nước về quy hoạch và quản lý đô thị, theo TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, cần đổi mới lĩnh vực quản lý, trong đó chú ý đến nguồn lực thực hiện và giải pháp nâng cao năng lực quản lý; vai trò quản lý của chính quyền đô thị cũng cần được chú trọng, cần có cơ chế giúp chính quyền đô thị thực hiện vai trò quản lý phát triển đô thị có hiệu quả, cũng như cần đổi mới trong công tác lập quy hoạch đô thị vì đây là công cụ quản lý rất quan trọng.
“Đổi mới quy hoạch đô thị trên nền tảng thể chế và bối cảnh kinh tế – xã hội Việt Nam theo phương pháp tiếp cận đa ngành, rút gọn các bước và thời gian lập quy hoạch, huy động sự tham gia của cộng đồng trong quá trình quy hoạch… đóng vai trò rất quan trọng”, TS.KTS Ngô Trung Hải – Tổng thư ký Hiệp hội các Đô thị Việt Nam nhấn mạnh.
Từ đó, theo TS.KTS Ngô Trung Hải, cần rà soát kỹ các chính sách, thể chế liên quan đến phát triển đô thị để có giải pháp mang tính thực tiễn và hiệu quả, đặc biệt lưu ý đến công tác quy hoạch, công tác phân loại đô thị, đào tạo nâng cao năng lực đội ngũ nhân sự.
Trong khi đó, bà Laura Petrella – Chương trình Định cư con người LHQ toàn cầu (UN-Habitat) đánh giá cao cam kết mạnh mẽ của Chính phủ Việt Nam trong việc thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững và Chương trình nghị sự đô thị mới.
Để hướng tới đô thị hóa bền vững và bảo đảm quá trình phát triển đô thị trong tương lai, bà Laura Petrella đề xuất phía Việt Nam cần tăng cường thể chế và chính sách đô thị; đồng thời cần giải quyết các vấn đề như nhà ở giá rẻ, BĐKH, tái thiết đô thị, phát triển giao thông công cộng và phát triển cơ sở hạ tầng, không gian công cộng.
Cùng với đó, cần thúc đẩy quy hoạch đô thị tích hợp với phương pháp tiếp cận có sự tham gia của tất cả các bên liên quan, tạo ra mô hình quản trị với sự phân cấp và trao quyền cho chính quyền địa phương, áp dụng các công cụ mới và sáng tạo cho quy hoạch, phát triển và quản lý đô thị…
Chuyên gia Anne Amin và Samuel Njuguna của UN-Habitat cho rằng, Việt Nam có thể cân nhắc điều chỉnh một số vấn đề phù hợp với bối cảnh thể chế, văn hóa và kinh tế – xã hội của đất nước, bao gồm: Định nghĩa và phân loại khu vực đô thị; chức năng thể chế và quản trị thông minh trong phát triển đô thị; cơ chế thu hồi giá trị đất và đầu tư cơ sở hạ tầng đô thị; sự tham gia và tham vấn của công chúng vào phát triển đô thị; phát triển đô thị thân thiện với khí hậu và tăng trưởng xanh; tái thiết đô thị và phát triển đô thị nén; phục hồi các khu định cư không chính thức; cơ chế giải quyết tranh chấp phát triển đô thị.
UN-Habitat khuyến nghị, Việt Nam cũng cần xây dựng một định hướng chính sách phát triển đô thị rõ ràng và cụ thể, được phản ánh trong Luật Quản lý phát triển đô thị. Luật nên bổ sung quy định bảo vệ thêm các quyền cơ bản của con người; phân cấp thẩm quyền và tài chính trong công tác lập kế hoạch của chính quyền địa phương…
Tuấn Đông
(Tạp chí Xây dựng)
