Bảo tàng nghệ thuật đương đại Serralves

Serralves foundation là một ví dụ về phong cách kiến trúc đơn giản, tối thiểu (minimalist) được thiết kế bởi kiến trúc sư Alvaro Siza. Một công trình nổi bật mà không phô trương, ấn tượng với những hình khối nhô ra đổ bóng, những cửa sổ được đặt vào một cách khéo léo và cách sử dụng vật liệu tinh tế giúp cho công trình hài hoà với khung cảnh thiên nhiên đầy thơ mộng.

Alvaro Siza được biết đến như là một trong những bậc thầy của nền kiến trúc hiện đại trên thế giới. Các công trình của ông đóng góp một phần quan trọng tạo nên phong cách kiến trúc Bồ Đào Nha, dựa trên một nền tảng văn hoá sâu sắc và giàu chất thơ. Serralves là bảo tàng nghệ thuật đương đại có quy mô lớn đầu tiên ở Bồ Đào Nha, có vị trí tại vùng Quinta de Serralves trên một khu công viên rộng ngay cạnh trung tâm của Porto.

Một trong những yêu cầu được đặt ra khi thiết kế là công trình mới xây dựng phải tránh được sự nặng nề về mặt kiến trúc, không làm phá vỡ đi tổng thể của những khu vườn xinh xắn, được xây dựng từ những năm 30 của thế kỷ trước. Những khu vườn này được xem như là một phần thiết yếu trong tổng thể công trình, có diện tích khoảng 3ha trên địa hình dốc của mảnh đất, nhằm bảo tồn những loài hoa quý và quan trọng nhất tại nơi đây.

Về mặt tổ chức không gian, bảo tàng gồm có nhiều phòng trưng bày khác nhau, các phòng nghiên cứu, kho bảo quản, một thư viện về nghệ thuật và một nhà hàng cùng với khoảng sân terrace ở kế bên. Lối vào chính của bảo tàng được đặt tại nơi có vị trí cao nhất của mảnh đất. Đó là một lối mở trên bức tường sẵn có bao quanh khu công viên, dẫn tới một khoảng sân trong nơi chúng ta có thể chọn đi tiếp theo hai hướng: đi tiếp vào bên trong không gian bảo tàng hay theo những lối đi ra những khu vườn khác. Từ khoảng sân trong này, khách tham quan sẽ đi dọc theo một lối dài có mái che, qua một quầy bán vé nhỏ và một khu vườn có tường bao xung quanh, để cuối cùng tiếp cận lối vào chính của phần không gian trưng bày.

Trục dọc chính của bảo tàng có hướng bắc nam, được lấy theo hướng của những con đường đã có từ trước của khu vườn thực vật. Nó chia khối công trình thành hai phần không cân xứng và tiếp tục tạo ra một khoảng sân trong giữa chúng. Một khu vườn khác, cạnh lối vào công trình, được tạo ra giữa khối có hình chữ L hướng về phía bắc và khu vực trung tâm. Các mặt đứng của công trình được ốp đá hoặc vữa trát tường, phần trên của những bức tường này được giữ ở một mức cố định theo chiều cao các tầng, trong khi phần dưới thay đổi cùng với sự cao thấp khác nhau của mặt đất (mặt đất thay đổi khoảng 9m, tương đương với một độ nghiêng khoảng 5,3% giảm dần từ hướng bắc xuống nam).

Không gian đón tiếp và thông tin về bảo tàng được đặt cạnh lối vào chính, để từ đó dẫn tới một không gian thông tầng hình vuông thoáng và rộng rãi. Không gian này chính là phần trung tâm của toà nhà, là điểm giao nhau của các trục dọc và ngang, định hình nên công trình. Bên cạnh chức năng tạo ra không gian trung tâm về mặt hình học, sảnh chính này còn là một không gian giao thông đầu mối để rồi từ đó, khách tham quan có thể tiếp cận tới những phòng trưng bày và các không gian chức năng khác. Các khoảng sân trong và các cửa sổ cho phép chúng ta có thể giữ được mối liên hệ với các khu vườn thơ mộng bao xung quanh. Cũng giống như hầu hết các công trình khác, đồ đạc nội thất trong bảo tàng cũng được chính kiến trúc sư thiết kế, từ những chiếc đèn chiếu sáng, tay vịn cầu thang, tay nắm cửa đến những biển báo hiệu.

Những khối nhô ra khỏi thân công trình chính là nơi du khách có thể đứng chiêm ngưỡng những loài hoa quý

Siza đã thiết kế những khối trông giống như những chiếc bàn úp ngược, treo lơ lửng trên trần nhà trong các phòng triển lãm, nhằm che giấu những cửa sổ ở phía trên mái, các thiết bị điều hoà nhiệt độ và hệ thống chiếu sáng nhân tạo. Ánh sáng tự nhiên tràn vào từ các phía của phần mái này, và được hỗ trợ bởi hệ thống chiếu sáng nhân tạo khi cần thiết. Trên tầng hai, một hành lang rộng dẫn khách tham quan tới phòng triển lãm lớn nằm phía trên sảnh chính. Từ đây, du khách cũng có thể tiếp cận với khu vực nhà hàng, nơi có phòng ăn dành cho 80 người và một không gian thoáng nhìn ra phía công viên, nơi mọi người có thể ngồi ăn ở đó. Từ sảnh chính, chúng ta cũng có thể đi vào thư viện, được đặt ở ngay tầng một và được kéo dài ra bên ngoài thông qua khu vườn. Thư viện được chia thành hai tầng, dành riêng cho các chủ đề liên quan đến nghệ thuật, bao gồm một phòng đọc truyền thống, phòng mượn sách và phòng máy tính để tra cứu thông tin. Ngoài ra, trung tâm còn có một khán phòng biểu diễn có lối vào riêng và khả năng hoạt động độc lập nếu các phần còn lại của bảo tàng đóng cửa. Nó là một phòng đa chức năng với sức chứa khoảng 290 khán giả, được thiết kế cho các buổi biểu diễn ca nhạc, múa, diễn kịch, chiếu phim, thuyết trình hay hội thảo (với chức năng phiên dịch đồng thời). Khu vực quầy bán sách và lưu niệm cũng ở cùng tầng với lối vào và có thể tiếp cận từ sân trong trung tâm.

Bảo tàng nghệ thuật đương đại Serralves là một trong những công trình đặc trưng của kiến trúc Alvaro Siza. Nó minh chứng cho một nền tảng văn hoá sâu sắc, đậm chất nhân văn của kiến trúc sư trên con đường sáng tác. Ông đã giành được rất nhiều giải thưởng lớn trên thế giới, trong đó có giải Pritzker (được xem như giải Nobel của kiến trúc) vào năm 1992. Ngoài Serralves foundation, Siza còn được biết đến với nhiều công trình nổi bật khác như trường kiến trúc đại học Porto (1993), trung tâm văn hoá Ibere Camargo (1995) hay trung tâm triển lãm quốc gia Bồ Đào Nha (1998)…

Ths.KTS Vũ Hoàng Hà (MA BFH/HES-SO)