Bộ mặt và công năng của mỗi công trình luôn thay đổi không ngừng cùng thời gian. Trong quá trình chuyển đổi công năng sử dụng đó, sự can thiệp của kiến trúc và xây dựng có khi là rất nhỏ, nhưng có khi lại rất mạnh mẽ. Công trình Caixa Forum tại Madrid – Tây Ban Nha là một trong số những công trình được thay đổi một cách cực kỳ táo bạo sau quá trình chuyển đổi sử dụng, từ kết cấu đến không gian và công năng.
Phối cảnh công trình Caixa Forum
| Thông tin công trình:
Thiết kế: Herzog & de Meuron |
Caixa Forum nằm tại trung tâm Madrid, khu vực nhộn nhịp bởi các sinh hoạt nghệ thuật và văn hoá của cả thành phố. Toà nhà Caixa Forum trước kia vốn là một nhà máy phát điện được xây dựng từ năm 1899, một trong số ít những công trình biểu hiện cho nền công nghiệp phát triển đầu thế kỷ 20 của Madrid. Cùng với sự biến đổi chức năng và không gian đô thị, trạm phát điện dần không còn hoạt động. Khu đất này dường như bị bỏ quên và không có một giá trị nào trong không gian đô thị của Madrid trước kia. Từ năm 2001 nó chính thức được quản lý bởi quỹ Caixa Foundation và được chuyển đổi để trở thành một bảo tàng, trung tâm văn hoá – nghệ thuật. Trong khu vực quảng trường phía trước của Caixa Forum trước kia còn có một trạm cung cấp nhiên liệu gas. Và theo đồ án thiết kế của văn phòng kiến trúc Herzog & de Meuron, toà nhà của trạm cung cấp gas cần được phá bỏ. Đó là yếu tố quyết định tạo ra một không gian mới, không gian mở liên kết Caixa Forum với đại lộ Paseo del Prado và khu vườn Real Jardin Botanico đối diện. Để đánh dấu sự chuyển giao và kết nối không gian, một “mảnh vườn” cực kỳ độc đáo theo phương thẳng đứng cao 24m với diện tích gần 600m² được dựng lên tại đây. Đối với toà nhà trạm phát điện cũ, thứ duy nhất được giữ lại và trùng tu là những bức tường gạch trần đặc trưng cho một thời kỳ công nghiệp của Madrid. Những người ghé qua đây vẫn nhận thấy hình ảnh mặt tiền quen thuộc của toà nhà trước kia, tuy nhiên cùng với điều đó, công trình thực sự là kết quả của một sự chuyển đổi táo bạo và “ngoạn mục”.
Toà nhà trạm phát điện trước khi cải tạo chuyển đổi công năng.
Việc loại bỏ tầng móng của toà nhà tạo ra một khoảng sân lớn đồng thời tạo ra lối vào thú vị
“Để tích hợp và chèn các thành phần kiến trúc mới của Caixa Forum, chúng tôi bắt đầu với hoạt động giải phẫu toà nhà, tách và loại bỏ các cấu kiện và các bộ phận không còn cần thiết của toà nhà. Điều này mở ra một khung cảnh hoàn toàn mới lạ và ngoạn mục mà đồng thời giải quyết được những vấn đề khó khăn đang tồn tại bởi yếu tố địa hình. Việc loại bỏ tầng móng của toà nhà tạo ra một quảng trường được che phủ, và khối tích từ gạch nung như bay trên mặt bằng của những tuyến đường bao quanh. Không gian quảng trường đó tạo ra mặt bằng cho các hoạt động tụ họp cũng như thư giãn, và đồng thời nó trở thành lối vào cho chính trung tâm Caixa Forum…” – hai kiến trúc sư Herzog và de Meuron đã giải thích về biện pháp can thiệp trong ý đồ thiết kế của mình. Chỉ với một biện pháp đó, các vấn đề đang tồn tại như sự chật hẹp của các đường phố xung quanh, vị trí của lối vào chính và hình ảnh kiến trúc đã được giải quyết. Về mặt kết cấu, lõi giao thông chính cùng với hai lõi bêtông còn lại ở hai góc tạo thành hệ chân đế vững chắc dạng kiềng ba chân cho toàn khối công trình đồ sộ. (xem mặt bằng tầng 0)
Mặt cắt 1 / Sơ đồ minh hoạ phương án mở rộng khối và chức năng công trình.
Mặt bằng tầng 0 / Mặt bằng tầng 1
Mặt bằng tầng 2 / Mặt bằng tầng +1
Mặt bằng tầng +2 / Mặt bằng tầng +3
Mặt bằng tầng +4 / Những tấm thép bọc fascade và hiệu ứng ánh sáng – bóng đổ
Sự tách biệt cấu trúc công trình tại tầng móng đã tạo ra hai không gian riêng biệt: một nằm trên mặt đất và một nằm ngầm dưới đất. Không gian ngầm dưới mặt đất trải rộng ra cả khu vực phía dưới quảng trường bao gồm một khán phòng, phòng hội thảo và các phòng chức năng. Không gian nổi phía trên bao gồm khu vực tiếp tân, hai phòng triển lãm lớn cùng một nhà hàng ở tầng trên cùng. Hai khối tích không gian đó được kết nối với nhau bởi một lõi giao thông thẳng đứng bao gồm thang bộ và thang máy. Trái với hầu hết các chi tiết góc cạnh của toàn thể công trình, cầu thang bộ chạy bo tròn nhẹ đem lại sự mềm mại và cân bằng.
Không gian nhà hàng sử dụng ánh sáng tự nhiên được lọc qua “lớp rèm” từ thép đục lỗ.
Không gian nội thất tầng một không bị “che đậy” mà để lộ tất cả các kết cấu: cột thép, dầm thép, sàn thép…
Lối vào và thang dẫn từ quảng trường lên tầng một với vật liệu thép đồng nhất với sàn và trần.
Cầu thang bộ với đường bo tròn mềm mại.
Ngoài vật liệu gạch trần được giữ lại từ toà nhà cũ, vật liệu chủ đạo của Caixa Forum là thép. Bao phủ toàn bộ mặt dưới của sàn khối công trình nổi là diện thép lớn, được hàn ghép từ nhiều tấm tam giác tạo hình ảnh mang tính điêu khắc. Không gian cơi nới được đánh dấu và bao bọc bởi hệ mặt tiền từ thép màu nâu đỏ. Đây là một loại thép đặc biệt bền với thời gian, có màu như bị gỉ sét nhưng nó hầu như không bị biến đổi dưới các điều kiện khắc nghiệt của thời tiết. Để chống lại cái nắng chói chang thường trực ở Madrid, các khoảng lấy sáng bằng kính được che đậy bởi “bức rèm phía ngoài” tạo ra từ những tấm thép đục lỗ. Nó vừa có tác dụng làm dịu cường độ chiếu sáng trong phòng, vừa tạo ra hiệu ứng bóng đổ độc đáo. Tại Caixa Forum, vật liệu bên ngoài cũng được đem vào trong: sử dụng cho sàn tầng một, cầu thang… Không gian nội thất tầng một không bị “che đậy” mà để lộ tất cả các kết cấu: cột thép, dầm thép, sàn thép. Cả ánh sáng cũng như vậy, hệ đèn neon kết nối với nhau theo kiểu mạng nhện, cùng ngôn ngữ với những tấm thép tam giác trải sàn.
Sảnh phòng hội thảo tại tầng hầm với vật liệu ốp tường và trần từ những tấm thép đan uốn hình.
Cũng như những công trình khác được thiết kế bởi hai kiến trúc sư Herzog và de Meuron, Caixa Forum chính là một tác phẩm điêu khắc mà ở đó chúng ta có thể đọc được quá trình phát triển không gian đô thị nơi công trình tồn tại. Nó cũng là minh chứng cho tính khả thi của những ý tưởng thiết kế táo bạo.
KTS Lê Anh Đức – Đại học Khoa học ứng dụng và nghệ thuật Dortmund, CHLB Đức
