Nếu tư tưởng hiện đại - bản địa vốn là gốc của phát triển bền vững không được đưa vào các khu đô thị mới thì chắc chắn khó bảo đảm sự bền vững.

Nếu 10 năm trước không có quyết sách xây dựng khu đô thị mới (KĐTM) mà cứ quẩn quanh cải tạo khu trung tâm, thì nay nước ta đâu có các đô thị kiểu mẫu như Linh Đàm, Phú Mỹ Hưng (do Hội Kiến trúc sư VN bình chọn là 2/20 tác phẩm đô thị, kiến trúc tiêu biểu của thời kỳ đổi mới).

Bốn loại hình khu đô thị mới

Từ khi cụm từ “đô thị hóa” xuất hiện ở VN (khoảng 1992 đến 1996), khái niệm về TP mới, KĐTM mới dần dần được xác định rõ. Việc phát triển các KĐTM theo quy hoạch được xem là một phần quan trọng trong chiến lược đô thị ở quy mô vùng, quốc gia hiện nay, là quy luật không thể khác của tiến trình đô thị hóa đang diễn ra ở nước ta.

Các KĐTM đều nằm trong 4 loại hình cơ bản sau:

1. Phụ thuộc vào thành phố mẹvới những mức độ khác nhau.

Sự phụ thuộc cơ bản nhất là việc làm, rồi đến hạ tầng công cộng, xã hội, thông tin..

2. Độc lập, ít nhất là “tự lo” về việc làm cho cư dân tại chỗ.

Khởi thủy mô hình này có thể từ mong muốn lập các thành phố vệ tinh hoặc phát triển ra ngoại ô. Dần dần chúng có thể trở thành các đô thị chức năng (vui chơi - giải trí, công nghệ cao, công nghiệp, thương mại, dịch vụ) hoặc đô thị tương đối hoàn chỉnh về quy mô, phân bổ chức năng, kể cả lập khu trung tâm mới.

Các đô thị kiểu này thường được bố trí trong vùng ảnh hưởng của các TP lớn, nhưng mối liên hệ về giao thông và thông tin với TP mẹ không chặt chẽ lắm. Đôi khi chúng lại có lợi thế hơn TP mẹ do nằm gần các tuyến giao thông lớn. KĐTM Phú Mỹ Hưng có thể được xếp vào loại này.

3. Là các đô thị mở rộng bắt nguồn từ một hạt nhân đô thị sẵn có.

Chúng có thể là đô thị độc lập tùy thuộc vào sự khai thác hợp lý hạ tầng của TP mẹ, hoặc tận dụng cơ hội đầu tư cho mục tiêu tăng trưởng kinh tế một vùng đô thị. Sự khác nhau cơ bản để phân biệt chúng với loại 1 và 2 là các đô thị loại 3 này mang tính hướng ngoại trong phát triển.

Dạng khu đô thị này rất cần được nghiên cứu cho mô hình “vùng đô thị” của Hà Nội, nếu muốn có các đô thị liên kết hữu cơ khả thi trong tương lai.

4. Là những khu đô thị xây dựng cho các chức năng đặc biệt nào đó.

Chúng thường là những đô thị độc lập theo kiểu TP công nghiệp hay hậu công nghiệp tập trung xung quanh các tổ hợp nghiên cứu - công nghệ, các công trình giao thông và trung tâm thương mại đầu mối lớn. Chúng cũng có thể là các khu đô thị nhánh. Có lẽ các khu đô thị Láng - Hòa Lạc, Dung Quất, Thủ Dầu Một, Biên Hòa có thể phát triển dạng KĐTM loại này.

Bài học từ hai KĐTM điển hình

Việc phát triển các KĐTM ở VN theo mô hình nào là không dễ, chúng ta thiếu lực lượng nghiên cứu chuyên nghiệp (các viện nghiên cứu kiến trúc, quy hoạch thực chất ít năng lực nghiên cứu do phải bươn chải thiết kế kiếm sống). Nhiều nghiên cứu ở một số nước châu Á cho rằng, giải pháp đô thị mà VN cần chính là mô hình đô thị mật độ cao được tổ chức hài hòa các không gian mở, đi bộ xen kẽ dải cây xanh (Singapore và Hồng Kông là ví dụ tốt cho xu hướng đô thị tiết kiệm đất theo dạng này).

Tuy nhiện ở VN, nếu tư tưởng hiện đại - bản địa vốn là gốc của phát triển bền vững không được đưa vào các KĐTM thì chắc chắn khó bảo đảm sự bền vững. KĐTM Linh Đàm hơn 260 ha và Phú Mỹ Hưng hơn 500 ha có các ưu điểm nổi trội là thiết kế hiện đại trong không gian nhiệt đới VN.

Linh Đàm với trung tâm là bán đảo Linh Đàm (tác giả thiết kế kiến trúc sư Nguyễn Hồng Thục) là KĐTM thích ứng với đại bộ phận dân cư, thích ứng khí hậu, tôn trọng cảnh quan sinh thái; công cụ tổng hợp của “thiết kế kiến trúc”, “thiết kế đô thị” và “thiết kế cảnh quan” thông qua không gian cảnh quan hài hòa toàn khu vực được biểu hiện rất rõ.