Ashui.com

Trên một đỉnh đồi cao ở làng Kiet Ngong thuộc huyện Phatoumphone tỉnh Champasak, Lào, kiến trúc Phou Asa trở thành một trong những điểm nhấn độc đáo về văn hoá ở vùng Nam Lào bởi lối xây thành trông giống như những cây nấm bằng đá khổng lồ vươn mình lên trời cao.

Từ Pakse, thủ phủ của tỉnh Champasak, nơi hội tụ những vẻ đẹp đặc sắc nhất về văn hoá, tự nhiên của bốn tỉnh Nam Lào, mất khoảng một giờ rong ruổi trên tỉnh lộ 13 là đến vạt rừng phòng hộ quốc gia Xe Pian, nơi có làng săn voi nổi tiếng nhất ở Lào là Kiet Ngong. Cũng là nơi kiến trúc cổ Phou Asa toạ lạc trong rừng già, trên đỉnh một ngọn núi đá cao giữa rừng.

Ngôi đền cổ giờ chỉ còn lại bức tường đá cùng những cửa sổ thông gió

Từ làng Kiet Ngong, với khoảng một giờ đi bộ men theo đường mòn trong rừng, sẽ đến một ngọn núi đá cao nổi bật lên giữa bốn bề rừng xanh. Và ở điểm cao nhất của ngọn núi là những trụ đá lớn, tròn vành vạnh, với kích cỡ từ hai đến ba người ôm, được xếp lại từ vô vàn những phiến đá nhỏ có chiều cao 2 – 3m. Trên đỉnh của những trụ đá tròn ấy là một phiến đá sa thạch lớn hơn vòng tròn của trụ đá, được xếp đè lên trên, nhìn xa xa, từng trụ đá thẳng hàng, với chóp đỉnh bè bè trông như những cây nấm mọc lên từ núi đá.

Kiến trúc Phou Asa  gắn liền với yếu tố lịch sử đậm nét của những người nông dân vùng Champasak.

Ngày xưa, ở làng Kiet Ngong có một nhà sư tên là Sa, được cử sang Siam (Thái Lan bây giờ) để học những kiến thức tân tiến. Sau nhiều năm, nhà sư trở về làng và mang theo một chiếc gương ma thuật. Ông tụ tập dân làng lại và biểu diễn cho người làng xem sự kỳ diệu của chiếc gương. Nhà sư Sa bỏ một ít lá khô, để ánh nắng trời phản chiếu qua gương khiến những lá khô bốc cháy khiến dân làng vô cùng kinh ngạc và thán phục, và tin rằng nhà sư này là một vị Phật sống, ông được mọi người kính trọng và cung tiến nhiều phẩm vật như hoa, trầm hương, đèn cầy…

• Ảnh bên : Những trụ đá liền kề tạo nên bức thành độc đáo trong kiến trúc Phou Asa.

Vào thời điểm ấy, dân làng thường phải chịu sức ép nặng nề về thuế khoá và bị bóc lột sức lao động từ những chúa đất tàn bạo. Nhà sư Sa quyết định tập hợp dân làng để chống lại những thế lực gian ác đó. Và vào năm 1815, nhà sư Sa quyết định chuẩn bị cho cuộc chiến, ông tập hợp dân làng lên một ngôi đền nhỏ linh thiêng trên đỉnh núi đá, được người dân gọi là Phou Ai Sa nghĩa là “núi ông Sa” – nói gọn là Phou Asa – dạy người dân học đấu kiếm, cưỡi voi, cưỡi ngựa, và những thế võ cận chiến.

Sau thời gian dài bí mật luyện võ nghệ, vị sư Sa quyết định lãnh đạo người dân làm cuộc khởi nghĩa, đánh bại các lãnh chúa vùng Champasak và giành chiến thắng vẻ vang, giải phóng áp bức cho người dân nghèo cả vùng rộng lớn Champasak. Đó là câu chuyện lịch sử liên quan đến khu đền cổ trên đỉnh núi ông Sa. 

• Ảnh bên : Tồn tại qua hàng thế kỷ, những trụ đá phủ đầy rêu mốc với thời gian

Riêng về góc độ kiến trúc, Phou Asa là một khu đền hoàn chỉnh, được dựng trên nền đá bằng phẳng của đỉnh núi, với những hàng trụ cột khổng lồ được kiến thiết vòng quanh tạo thành tường rào bảo vệ, bên trong thành có một tháp Phật, cạnh đó – ở trung tâm của thành – là ngôi đền lớn được bao quanh bởi những cây hoa Chămpa cổ thụ.

Khác hẳn với lối kiến trúc xây dựng Angkor là sử dụng những phiến sa thạch lớn, với những mảng điêu khắc chi tiết đi kèm. Ở Phou Asa, cũng với chất liệu duy nhất là đá, nhưng đá dùng xây dựng Phou Asa có kích cỡ nhỏ, mỗi viên mỏng bằng hai bàn tay chắp lại, mang nhiều độ dài ngắn khác nhau. Điểm đặc biệt là kiến trúc Phou Asa không sử dụng chất kết dính mà chỉ là những viên đá được xếp chồng chéo lên nhau theo những hình thù nhất định.

• Ảnh bên : Kiến trúc “nấm đá” ở Phou Asa là điểm nhấn độc đáo của toàn khu đền  

Chân tường thành xếp vuông vức, vững chãi làm nền cho những trụ thành hình tròn được xếp lên trên. Khu đền cũng được xếp bằng những phiến đá với tường đền dày đến hơn 0,5m. Dù ngày nay khu đền đã bị sụp đổ khá nhiều, nhưng vẫn nhận ra nét kiến trúc độc đáo của đền, với cửa thông gió, và phân chia thành những gian phòng riêng biệt dùng làm nơi thờ tự của những tín đồ Phật giáo quanh vùng.

Tồn tại sau hàng trăm năm, di tích kiến trúc độc đáo ở Phou Asa dù bị hư hại khá nhiều, có những trụ cột bị biến dạng cong vẹo, sụp đổ theo thời gian, nhưng tổng thể khu kiến trúc vẫn còn khá hoàn chỉnh để hậu thế hôm nay có một cái nhìn bao quát về một khu thành trì vừa là nơi thờ cúng của những người sùng đạo vừa là nơi khởi nguồn cuộc đấu tranh của nông dân chiến thắng những thế lực tàn bạo.

• Ảnh bên : Qua thời gian, nhiều cây “nấm đá” đã sụp đổ

Phou Asa được Lào công nhận là di sản quốc gia từ ngày 13.10.1993. Lối xây dựng kỳ lạ trong kiến trúc Phou Asa cho đến ngày nay vẫn là câu hỏi lớn với các nhà khảo cổ. Riêng với những người yêu thích sự khám phá, Phou Asa là điểm đến lý tưởng, bởi ngoài những di chỉ mang đậm dấu ấn văn hoá, lịch sử là những trụ đá của thành cổ ngày xưa, còn là những chuyến băng rừng Xe Pian thú vị, hay tìm hiểu đời sống của những chàng trai của làng Kiet Ngong với nghề săn voi rừng truyền thống có từ ba thế kỷ qua. Rong ruổi đường rừng cùng những chú voi đã được thuần hoá cũng góp phần cho chuyến đi đến Phou Asa thêm phần hấp dẫn và đáng nhớ với lữ khách phương xa.  

Bài và ảnh : Nguyễn Đình