Pháp là một trong những quốc gia tiên phong trong lĩnh vực phát triển đường sắt tốc độ cao, với hệ thống TGV (Train à Grande Vitesse) nổi tiếng trên toàn thế giới. Được điều hành bởi Công ty Đường sắt Quốc gia Pháp (SNCF), TGV đã không chỉ cải thiện tốc độ vận chuyển hành khách mà còn trở thành biểu tượng cho sự hiện đại và tiến bộ trong giao thông công cộng của Pháp.
Tuyến đường sắt tốc độ cao (ĐSTĐC) đầu tiên của Pháp, LGV Sud-Est, được xây dựng từ năm 1975 đến năm 1983, nối Paris và Lyon – cửa ngõ phía Đông Nam nước Pháp. Việc xây dựng tuyến đường này nhằm giải quyết tình trạng quá tải trên tuyến đường sắt truyền thống và đáp ứng nhu cầu vận chuyển ngày càng tăng. Kết quả là, số lượng hành khách đường sắt đã tăng từ 12,5 triệu vào năm 1980 lên 22,9 triệu vào năm 1992, trong đó hành khách sử dụng TGV chiếm 18,9 triệu.
Việc đầu tư vào các tuyến ĐSTĐC tiếp theo của Pháp được tiến hành chủ yếu ở những hành lang có khối lượng vận tải lớn, kết nối các thành phố lớn nhằm đảm bảo lợi ích kinh tế và xã hội. Các tuyến nổi bật bao gồm Paris – Le Mans (1989), Tours (1990), Calais (1993), và sau đó là Rhone – Alpes (1994) và Mediterranean (2001). Đến nay, mạng lưới ĐSTĐC của Pháp đã kéo dài 1.550 km.
Vượt trội về công nghệ
Công nghệ tín hiệu TVM (Transmission Voie-Machine) là một phần quan trọng giúp đảm bảo an toàn và hiệu quả trong việc vận hành các đoàn tàu TGV tốc độ cao của Pháp. TVM được thiết kế để hoạt động hiệu quả trên các tuyến ĐSTĐC, nơi tàu có thể di chuyển với tốc độ lên tới 320 km/h, và giúp tối ưu hóa việc sử dụng đường ray mà không cần các tín hiệu trên không như các hệ thống truyền thống.
TVM sử dụng một hệ thống truyền tải dữ liệu từ đường ray đến cabin của tàu thông qua các tín hiệu điện tử. Các tín hiệu này cung cấp cho người lái tàu thông tin về tốc độ tối đa cho phép, khoảng cách an toàn với các đoàn tàu khác và các điều kiện vận hành khác.
Công nghệ TVM đóng vai trò quan trọng trong sự thành công của TGV, bảo đảm sự an toàn và hiệu quả khi tàu vận hành ở tốc độ cao. Nhờ đó, TVM đã trở thành một trong những hệ thống tín hiệu đường sắt tiên tiến và được áp dụng rộng rãi trên các tuyến ĐSCT không chỉ ở Pháp mà còn ở nhiều quốc gia khác trên thế giới.
Hệ thống TGV của Pháp. (Nguồn: ITN)
Chiến lược xây dựng và chính sách đầu tư
Chính sách của Pháp tập trung vào việc đầu tư vào những tuyến đường có thể mang lại lợi ích xã hội lớn và khả năng khai thác thương mại. Chính phủ Pháp, thông qua cơ chế hoạch định tập trung, đã khuyến khích SNCF phát triển các tuyến đường sắt với mục tiêu thương mại rõ ràng, cho phép doanh nghiệp này có thể đạt lợi nhuận từ việc khai thác hệ thống.
Một yếu tố quan trọng khác là tính hỗn hợp của mạng lưới ĐSTĐC ở Pháp. Trái ngược với Nhật Bản, nơi các tuyến Shinkansen được xây dựng hoàn toàn tách biệt, Pháp chọn cách kết hợp hệ thống ĐSTĐC với mạng lưới đường sắt truyền thống ở những khu vực ít đông đúc, nhằm tối ưu hóa chi phí xây dựng.
Hiệu quả kinh tế và xã hội
Pháp đã phát triển TGV dựa trên hiệu quả kinh tế rõ ràng, với các tuyến đường sắt đạt tỷ suất lợi nhuận tối thiểu là 12%. Ví dụ, tuyến đường Đông Nam của TGV đạt tỷ suất lợi nhuận xã hội 30% và đã khấu hao chỉ sau 12 năm vận hành. Tuy nhiên, việc kết nối các tuyến đường với Paris là điều kiện cần thiết để đảm bảo khả năng sinh lợi, với các thành phố như Lyon, Marseille, Bordeaux và Lille được nối với thủ đô qua các tuyến đường chính.
Sự phát triển của TGV cũng mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho các thành phố ngoài Paris. Ví dụ, tại Lyon, TGV đã thu hút nhiều công ty trong lĩnh vực dịch vụ và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, một số tuyến như Montchanin không đạt được kỳ vọng, do thiếu các dịch vụ hỗ trợ đa phương thức và không có một vùng kinh tế năng động.
Những thách thức và triển vọng
Mặc dù TGV đã đạt được nhiều thành công, hệ thống này vẫn đối mặt với những thách thức về việc duy trì và nâng cấp hạ tầng sau hơn 40 năm hoạt động. Chính phủ Pháp tiếp tục đầu tư vào việc mở rộng mạng lưới và cải tiến công nghệ để duy trì tốc độ và an toàn, đồng thời giảm thiểu chi phí vận hành.
Hệ thống TGV không chỉ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân thông qua việc di chuyển nhanh chóng mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường hợp tác kinh tế giữa các thành phố lớn của Pháp.
Thành công của TGV tại Pháp là minh chứng cho khả năng kết hợp giữa hiệu quả kinh tế và lợi ích xã hội trong phát triển hạ tầng giao thông. Chiến lược xây dựng hạ tầng hỗn hợp, tập trung vào các hành lang đông đúc và tận dụng tối đa lợi ích từ các tuyến đường sắt đã giúp Pháp duy trì vị thế hàng đầu trong lĩnh vực ĐSTĐC trên thế giới. Với sự mở rộng liên tục và sự cải tiến không ngừng, TGV sẽ tiếp tục là biểu tượng của giao thông hiện đại và phát triển bền vững.
Đức Tú (tổng hợp)
(Tạp chí Xây dựng)
