Ashui.com

"Cuộc chiến" nhà thầu - chủ đầu tư với nhiều mánh khóe gian dối đã khiến cho công tác đấu thấu vừa thiếu minh bạch, vừa gây lãng phí nguồn lực lớn. Bộ Kế hoạch - Đầu tư cho rằng, đầu thầu điện tử được nhân rộng thì sẽ hạn chế được bất cập này.

Chủ đầu tư "ma"

Một chuyên gia trong công tác đấu thầu than phiền, tình trạng mời thầu theo kiểu "treo đầu dê, bán thịt chó" gần đây đang trở thành vấn nạn khiến các nhà thầu chân chính chịu rất nhiều thiệt thòi. Vị này cho biết, có những chủ đầu tư- bên mời thầu này khi đăng tải thông tin đã cung cấp địa chỉ bán hồ sơ mời thầu (HSMT) mà trên thực tế, có lẽ chỉ tồn tại trên giấy.

Điển hình là chủ đầu tư dự án "Xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu đất dịch vụ, phục vụ thu hồi đất dự án khu đô thị mới ở  huyện Hoài Đức, TP.Hà Nội ghi danh địa điểm bán HSMT là Công ty Cổ phần Đầu tư và tư vấn thiết kế kiến trúc Việt Nam (địa chỉ trụ sở chính tại thị trấn Chúc Sơn, huyện Chương Mỹ, TP. Hà Nội, với đầy đủ số điện thoại).

• Ảnh bên: Nhiều chiêu "bẩn" được đưa các nhà thầu nghĩ ra cốt để thắng thầu (ảnh minh họa)

Trên thực tế, địa chỉ này không tồn tại. Với địa chỉ không minh bạch này, các nhà thầu đã phải lòng vòng khắp thị trấn Chúc Sơn suốt cả thời gian phát hành HSM. Kết quả, không tìm thấy Công ty Cổ phần Đầu tư và tư vấn thiết kế kiến trúc Việt Nam này ở đâu. Số điện thoại cũng không liên lạc được.

Địa chỉ "ma" do chủ đầu tư đưa ra đã khiến bao nhà thầu "việt vị".

Một trường hợp khác, một nhà thầu ở Hà Nội - sau khi vượt qua được rất nhiều cửa ải khó khăn do chủ đầu tư đưa ra và mua được HSMT gói thầu "Xây dựng mạng lưới đường nông thôn cấp IV" của một xã ở tỉnh Điện Biên - bức xúc, lúc mua được HSMT thì thời điểm đóng thầu cũng kề cận, thời gian để chuẩn bị hồ sơ dự thầu (HSDT) còn quá ít nên không nộp kịp.

Ngoài những chiêu thức trên, không ít chủ đầu tư vì những động cơ không lành mạnh, minh bạch đang tìm cách bóp méo pháp luật về đấu thầu.

Cụ thể, để tạo hành lang pháp lý cho các hoạt động đấu thầu, pháp luật đấu thầu đã có những hướng dẫn rất chi tiết về điều kiện tiên quyết để loại bỏ HSDT, cách lập và đưa ra những yêu cầu trong HSMT thì một số chủ đầu tư lại lợi dụng điều này để vẽ ra những yêu sách riêng làm khó các nhà thầu.

Theo đó, trong HSMT, các chủ đầu tư tự đặt ra những yêu cầu theo kiểu trên trời hoặc kiểu "đo người may áo". Họ lấy một nhà thầu làm mẫu hình chuẩn để ra "bài thi", và cũng chỉ có nhà thầu đó có lời giải tương ứng.

Một số chủ đầu tư còn đưa ra những yêu cầu cao ngất ngưởng để hạn chế các nhà thầu tham gia. Chẳng hạn, tại HSMT gói thầu "Mua sắm 200 giường bệnh loại 2, trong đó 120 giường bệnh điều trị theo chế độ bảo hiểm y tế, bệnh viện đa khoa A.", phần yêu cầu về năng lực tài chính của nhà thầu quy định: "Doanh thu bình quân 3 năm 2008, 2009 và 2010 phải đạt 50 tỷ đồng trở lên", trong khi đó giá gói thầu chỉ gần 900 triệu đồng (chưa đầy một tỷ).

Chủ đầu tư cũng ăn quả đắng

Tuy nhiên, ngược lại, phía chủ đầu tư cũng nhiều trường hợp bị ăn quả đắng từ các nhà thầu ma mãnh, gian lận.

Vị chuyên gia này kể rằng, một số chủ đầu tư ít kinh nghiệm rơi vào hoàn cảnh bị các nhà thầu liên tục "quây", rồi thuê các nhà thầu khác làm quân xanh cho mình, từ đó thắng thầu.

Đơn cử như chủ đầu tư dự án "Mở rộng hệ thống cấp nước sạch trên địa bàn xã TN". Khi chủ đầu tư đăng tải thông báo mời thầu rộng rãi trêncác phương tiện thông tin đại chúng và đến hết thời gian phát hành HSMT, chủ đầu tư chỉ thấy có hai nhà thầu đến mua HSMT nên đã gia hạn thời gian phát hành HSMT. Thông báo gia hạn này cũng được đăng tải rộng rãi trên nhiều phương tiện thông tin đại chúng.

Tuy nhiên, đến hết thời gian gia hạn bán HSMT, chỉ có thêm một nhà thầu đến mua HSMT. Đến thời điểm đóng thầu, chỉ có 3 nhà thầu đến nộp HSDT.

Điều đáng chú ý là trong 3 HSDT thì 1 trường hợp về cơ bản không đáp ứng yêu cầu của HSMT, trường hợp khác có giá dự thầu sau khi hiệu chỉnh sai lệch - giảm giá vượt giá gói thầu, HSDT còn lại của công ty X. thì giá xấp xỉ với giá gói thầu. Công ty X đã có thể trúng thầu nếu như chủ đầu tư không biết thông tin về việc nhà thầu này đã quây thầu và thuê 2 nhà thầu khác làm quân xanh cho mình.

Cứu cánh đấu thầu qua mạng

Trước thực tế này, ông Lê Văn Tăng, Cục trưởng Cục Quản lý Đấu thầu - Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Bộ KH-ĐT) cho rằng, việc tăng cường đào tạo về đấu thầu nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực và nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác đấu thầu, trong đó có chủ đầu tư, bên mời thầu là rất cần thiết.

• Ảnh bên: Đấu thầu qua mạng sẽ hạn chế được những tiêu cực do đấu thầu trực tiếp phát sinh.

Khi chủ đầu tư nắm chắc pháp luật, nâng cao năng lực và có nghiệp vụ chuyên môn thì nhà thầu sẽ không có đất để diễn trò. Chủ đầu tư cần phải tinh tường trong việc phát hiện các sai phạm của nhà thầu để có biện pháp xử lý kịp thời, tránh không bị rơi vào cái bẫy do các nhà thầu tạo ra, làm ảnh hưởng đến kết quả lựa chọn nhà thầu cũng như hiệu quả đầu tư.

Với những nhà thầu cố tình vi phạm, ông Tăng khuyến nghị, các chủ đầu tư cần công khai danh tính các nhà thầu này trên các phương tiện thông tin đại chúng. Các bộ, địa phương với chức năng quản lý nhà nước về đấu thầu, cần tập hợp và thống kê đầy đủ danh sách các nhà thầu vi phạm đưa lên trang web của Bộ, ngành, địa phương mình, đồng thời gửi cho Cục Quản lý Đấu thầu - Bộ KH-ĐT để đưa lên website chính thức của Hệ thống đấu thầu qua mạng quốc gia VNEPS.

Ngược lại, để trị những chủ đầu tư xấu tính, theo những chuyên gia quản lý về đấu thầu, cần phải tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra về đấu thầu trong suốt quá trình thực hiện dự án, từ khâu chuẩn bị tổ chức đấu thầu (lập, bán HSMT... ) đến việc quản lý hợp đồng sau đấu thầu của chủ đầu tư.

Đặc biệt, một phương pháp nâng cao tính minh bạch, hạn chế sai phạm của chủ đầu tư và nhà thầu là thực hiện đấu thầu điện tử. Đấu thầu điện tử được hiểu là quá trình sử dụng hệ thống mạng công nghệ thông tin (internet) và các thiết bị điện toán để thực hiện quá trình lựa chọn nhà thầu đối với các gói thầu mua sắm hàng hóa, dịch vụ tư vấn và xây lắp theo quy định của pháp luật về đấu thầu.

Khi hệ thống đấu thầu qua mạng quốc gia VNEPS được chính thức đưa vào sử dụng và có tính chất bắt buộc với hành lang pháp lý hoàn thiện, các chủ đầu tư, bên mời thầu đều sẽ phải tổ chức lựa chọn nhà thầu thông qua hệ thống trên. Từ đó, tránh được tình trạng áp dụng hình thức chỉ định thầu để lựa chọn nhà thầu một cách tràn lan, chỉ định ngầm, thiếu công khai, minh bạch.

Thay vì phải đến tận địa chỉ của chủ đầu tư, bên mời thầu để mua HSMT, nộp HSDT và tham dự lễ mở thầu theo giờ hành chính, thì nay, dù tổ chức đấu thầu ở Hà Nội, một công ty ở TP.HCM, Cà Mau... cũng dễ dàng mua HSMT và nộp HSDT bất cứ lúc nào với vài cú nhấp chuột đơn giản. Khi tham gia đấu thầu qua mạng, nhà thầu không tiếp xúc trực tiếp với chủ đầu tư, bên mời thầu, nên việc phát sinh tiêu cực hạn chế hơn, tính cạnh tranh cao hơn.

Hải Đăng