Nhìn ra thế giới

Paris là một trong những đô thị có hệ thống giao thông đường sắt đô thị phát triển vào loại hoàn chỉnh của châu Âu. Ðường sắt của Paris không chỉ có chiều dài ấn tượng kết nối tới tất cả các khu vực của đô thị mà còn có một hệ thống nhà ga có kiến trúc hoàn chỉnh, được bố trí dựa trên một quy hoạch bài bản, tiếp nối qua các giai đoạn phát triển của hạ tầng đô thị một cách nhuần nhuyễn. Hệ thống các nhà ga đường sắt tại Paris cũng là một trong những di sản kiến trúc quan trọng được thiết kế khoa học, trở thành một trong những nhân tố nhận diện cho đô thị cả về kiến trúc cũng như công năng không thể thay thế. Ðây là những bài học thực tiễn cho việc xây dựng hệ thống nhà ga đường sắt ở Việt Nam.

Và đến thủ đô Hà Nội

Trong quá khứ, hệ thống mạng luới nhà ga và đường sắt đô thị tại Hà Nội được thực hiện quy hoạch và xây dựng bởi các kỹ sư đô thị người Pháp. Dù đã bị xuống cấp theo thời gian, cho đến nay rất nhiều các ga đường sắt vẫn còn được khai thác sử dụng triệt để bởi việc lựa chọn vị trí đắc địa không thể thay thế, thuận lợi cho vận chuyển hành khách. Dường như người Pháp đã định hình được một phong cách thiết kế kiến trúc ga đường sắt cho hệ thống tất cả các nhà ga, trở thành điểm nhấn của bộ mặt kiến trúc đô thị. Có thể nhắc đến điển hình là công trình ga Hàng Cỏ trước đây, có nét kiến trúc rất đẹp và hòa nhập với tuyến phố. Rất nhiều người từng sống ở Hà Nội đều nhớ đến hình ảnh nét kiến trúc ga Hà Nội ấn tượng, gắn liền với đô thị và ký ức tuổi thơ sau mỗi chuyến đi xa. Hay cả những ga xép nhỏ hơn như Long Biên. Ga tuy nhỏ, nhưng được bố trí ở đầu cầu phía Nam cầu Long Biên, có kiến trúc mái tạm, khung sắt lợp tôn, nhưng cũng rất ăn nhập với hình khối và kiến trúc đồ sộ của cây cầu dài nhất Đông Dương được xây dựng thời bấy giờ.

Tuy nhiên, theo thời gian, đã dần xuất hiện những bất cập cho hệ thống các nhà ga đường sắt hiện có sử dụng từ thời Pháp thuộc. Đó là bất cập trong việc đến thời điểm này, ga đường sắt của Hà Nội nằm sâu trong lõi đô thị. Các ga đều liên thông chạy xuyên qua lõi đô thị dẫn đến việc tạo ra các điểm xung đột giao thông giữa các luồng giao thông đồng mức. Bất cập còn ở chỗ̀ việc hệ thống hạ tầng nhà ga không đủ quy mô phù hợp với nhu cầu của đô thị mới, hệ thống các công trình nhà ga bị xuống cấp, một số nhà ga sau một thời gian dài sử dụng đã bị sửa chữa thay đổi dẫn đến công năng sử dụng bị chắp vá, giá trị về mặt kiến trúc dần bị "thất thoát".

Bất cập cuối cùng còn là những công trình nhà ga hiện tại ở Hà Nội cũng rất khó khăn để có thể kết nối và hòa nhập được với các hệ thống giao thông công cộng đô thị đang và sẽ được xây dựng trong thời gian tới. Tất cả những bất cập trên cũng chính là những bất cập tất yếu mà các đô thị đang trong quá trình phát triển đều sẽ gặp phải trong quá trình chuyển đổi và nâng cấp của mình.

Với việc xem Paris như một hình mẫu, Hà Nội có thể rút ra nhưng kinh nghiệm để xây dựng nâng cấp hệ thống đường sắt đô thị và ga đường sắt cho mình. Nhất thiết thành phố cần lựa chọn cho mình những tiêu chí cơ bản, thực dụng cho hệ thống đường sắt trong đó yếu tố giao thông và kết nối là những giá trị cơ bản cho việc quy hoạch và bố trí và thiết kế kiến trúc cho các ga đường sắt. Giá trị kết nối được nhấn mạnh không chỉ là về giao thông mà còn phải là cả về văn hóa, kiến trúc và lịch sử đô thị.

KTS Đoàn Hữu Bảo Anh