Ashui.com

Nhà ở ít tầng và cao tầng là những thành phần không thể thiếu trong tạo lập môi trường ở các đô thị. Mô hình nhà ở này có vai trò quyết định trong việc gắn kết cư dân với môi trường xung quanh. Hơn thế, chúng là những thực thể tạo ra sự thân thiện và ấm cúng trong không gian đô thị mà ở đó con người được sống và hoàn thiện mình theo đúng bản năng. Trong bài này chúng tôi muốn đưa ra một vài nhận định của riêng mình về việc lựa chọn chiều cao cho chung cư tại các khu đô thị mới ở ngoại thành của các thành phố hiện nay.  

KĐT mới Trung Hòa Nhân Chính - Hà Nội 

ĐẶT VẤN ĐỀ 

Con đường thực tế và hiệu quả nhất để giải quyết vấn đề nhà ở thấp, nhiều tầng hay cao tầng là kiên trì tìm tòi những đặc tính nghệ thuật và tổ chức một cách hợp lý công năng, không gian kiến trúc của môi trường ở. Để đạt được mục tiêu đó, về mặt chuyên môn, có rất nhiều phương pháp khác nhau. Một trong những phương pháp quan trọng, đó là tạo ra sản phẩm kiến trúc thân thiện hơn với con người bằng cách đa dạng hóa chiều cao của các toà nhà (nhà ở thấp tầng - đến 5 tầng; nhà ở nhiều tầng - từ 5 đến 9 tầng và các thể loại nhà cao tầng - trên 9 tầng). Điều này có thể xảy ra nếu như người thiết kế - các nhà chuyên môn và các nhà quản lý được trao quyền tự do quyết định hình khối, chiều cao của các loại nhà ở để tổ hợp nên các khu dân cư thông qua việc nghiên cứu và đề xuất những quan niệm mới về quy hoạch - kiến trúc trong lĩnh vực nhà ở. Khi đó có thể chuyển hình thái học và thể loại kiến trúc nhà ở đơn thuần sang việc hiểu biết tổng thể về vai trò và vị trí của những ngôi nhà ở trong việc tạo lập môi trường ở nhân văn hơn [1]. 

THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT KIẾN NGHỊ 

Quá trình đô thị hoá và sự phát triển nhanh chóng của tất cả các thành phố trên đất nước ta là động lực thúc đẩy và làm thay đổi chất lượng hình ảnh không gian kiến trúc đô thị. Thông qua câu nói có cánh: “các công trình cao tầng là biểu tượng của một đô thị văn minh”, người ta hiểu đó như là chiến lược phát triển tất yếu và rất khoa học. Nhưng thực tế thì không phải tất cả đều như vậy! 

Hiện nay, ở bất kỳ nơi đâu, cũng đang tồn tại một nghịch lý: Các nhà quản lý đô thị cũng như các chủ đầu tư vì nhiều lý do khác nhau luôn luôn muốn tăng chiều cao của các loại công trình. Nhưng về mặt tiện ích sử dụng, trong sự hòa hợp với môi trường thiên nhiên và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, thì các loại công trình cao tầng, đặc biệt là nhà ở cao tầng còn nhiều vấn đề chưa có lời giải. 

Trong thực tế xây dựng và cuộc sống ở một số quốc gia trên thế giới, những khu nhà cao tầng không phải mang tính đại chúng. Ví dụ, Mỹ là quê hương của các loại nhà ở cao tầng nhưng ở nước này có đến 70% số lượng nhà ở là loại biệt thự 1-2 tầng [1]. Ngược lại ở một số nước đang phát triển người ta xây dựng nhà ở cao tầng vì giá đất rất đắt đỏ hay đơn giản chỉ vì hình ảnh của những nhà ở cao tầng là biểu tượng của sức mạnh kinh tế và đô thị hoá. 

Điều kiện để xây dựng nhà ở cao tầng ở mỗi nước trên thế giới rất khác nhau nhưng vẫn có những điểm chung rất dễ nhận thấy, đó là sự ăn nhập của nó đối với cảnh quan xung quanh cũng như yêu cầu về thẩm mỹ (bố cục, tỷ lệ, chi tiết). Tuy vậy cho đến tận ngày nay, nhà ở cao tầng vẫn luôn là những đề tài còn tranh cãi trong xã hội cũng như giới chuyên môn. Vấn đề tranh cãi nhiều nhất phải kể đến là việc tạo lập môi trường ở tiện nghi đồng đều trên tất cả các tầng và tính nhân văn của chung cư cao tầng. 

Do vậy, việc tạo lập môi trường ở trong đô thị, đặc biệt là trong các đô thị lớn, theo hướng nhân văn nhằm thoả mãn các nhu cầu cơ bản của nhân dân đã và đang là một trong những nhiệm vụ chính của công tác quy hoạch - kiến trúc thế giới trong những thập niên gần đây [4]. Những hạn chế về khả năng ứng dụng tất cả những ưu điểm của quy hoạch - kiến trúc và hình thái học kiến trúc của nhà ở cũng như những quy định cứng nhắc về số tầng - độ cao của các các loại nhà ở là những nguyên nhân cơ bản gây nên sự ảm đạm của các tổ hợp kiến trúc trong các khu dân cư và rất xa lạ với tâm thức con người. 

Cơ sở chính để đưa vào xây dựng thực tế những nhà ở (đặc biệt là các loại chung cư) thấp và nhiều tầng - đó là những vấn đề mang tính nhân văn và kinh tế cao. Về những khía cạnh này của mô hình nhà ở thấp và nhiều tầng đã được chứng minh, dẫn chứng tương đối đầy đủ trên các tài liệu chuyên môn đã xuất bản trên thế giới thông qua các cuộc thi, các đồ án thực nghiệm hay thông qua các kết quả nghiên cứu khoa học. Những kết quả thu được cho phép làm nổi rõ lợi thế của những đặc tính hình thái kiến trúc và đề xuất danh mục những sơ đồ hay đồ án mẫu của những ngôi nhà ở thấp và nhiều tầng với những thông số kinh tế - kỹ thuật gần với những thông số của nhà ở cao tầng. 

Thiết kế chung cư cao tầng KĐT mới Dương nội - Hà Đông 

Ở một góc nhìn khác về nhà ở thấp và nhiều tầng, có những khía cạnh không kém phần quan trọng biểu thị trong hành nghề thực tế về quy hoạch đô thị hiện đại, đó là khía cạnh khác nhau của tâm lý xã hội, về đạo đức - tinh thần, nghệ thuật và sinh thái... Nếu vận dụng tốt những khía cạnh đó thì sẽ mở ra được những nguyên tắc cơ bản trong tổ chức không gian môi trường của quần thể xây dựng phù hợp hơn với tâm thức và bản năng của con người. 

Những nghiên cứu về môi trường ở của các khu đô thị mới do các nhà xã hội học, tâm lý học và các nhà kiến trúc… cho thấy môi trường ở có những tác động trực tiếp đến hành vi và sự củng cố nhân cách của con người [1]. Sự đơn điệu, thiếu cá tính của phần lớn khu nhà ở cao tầng trong các đô thị của nước ta làm giảm bowits sự hài hoà với các công trình và cảnh quan xung quanh. Hơn thế nữa, theo các tài liệu nước ngoài, người ta đã tìm thấy mối liên quan trực tiếp giữa sự thiếu bản sắc của môi trường ở và những hành vi tội phạm trong thanh thiếu niên. Ngược lại, nếu môi trường đô thị trong đó có môi trường ở được thiết kế một cách hoàn chỉnh có kết hợp những loại nhà ở với số tầng khác nhau một cách hài hòa với các loại không gian công cộng phù hợp, những điều kiện và tập tính sinh hoạt thường nhật của cư dân đô thị thì qua thực tế khai thác người ta không thấy có những tiêu cực trong cuộc sống của cộng đồng [3,4,5].

Nếu xét về khía cạnh tổ hợp, ngoài tính đa dạng trong hình khối kiến trúc và độ cao của các toà nhà cho phép tạo ra đặc trưng không gian của môi trường nhân tạo - sự thu hẹp hay mở rộng tuỳ theo tương quan so với độ cao của các công trình tạo nên không gian của môi trường đó. Một tổ hợp kiến trúc kết hợp nhiều loại nhà ở với các độ cao khác nhau giúp không gian và hình ảnh kiến trúc của đô thị sinh động hơn. Nhà ở thấp và nhiều tầng không những sở hữu tính chất và đặc điểm của sự hài hoà giữa hai môi trường - môi trường thiên nhiên và môi trường nhân tạo mà còn thoả mãn được các yếu tố kinh tế và thẩm mỹ, mật độ xây dựng… Trong trường hợp này cần phải chú ý đến tính giới hạn không gian cần thiết nhằm làm hợp lý chế độ vi khí hậu và để có thể tạo ra được những hình ảnh hoàn chỉnh về tiểu cảnh và toàn cảnh. 

Đối với vấn đề số tầng nhà, ở nhiều nước trên thế giới, việc xây dựng kết hợp giữa những loại nhà ở thấp tầng, nhiều tầng và cao tầng ngày càng phát triển, trong đó nhà ở thấp tầng và nhiều tầng chiếm một phần đáng kể [1]. Xu hướng này là hoàn toàn tự nhiên vì trong đời sống hiện đại với sự cạnh tranh khốc liệt thì con người đặc biệt cần các thành tố cơ bản của thiên nhiên (cây xanh, mặt nước) trong môi trường ở của mình để góp phần giảm bớt stress. Đối với Việt Nam, trong điều kiện còn hạn chế về kinh tế, chúng ta chưa có khả năng đưa không gian xanh vào trong cấu trúc không gian của nhà ở cao tầng, thì tốt nhất là làm sao cho con người được sống gần mặt đất (trong những toà nhà thấp và nhiều tầng) nơi có sẵn hoặc dễ tạo ra nhiều không gian xanh và mặt nước hơn. 

Quan điểm của trường ĐH Kiến trúc Ôulu - Phần Lan là “nhà ở không nên được xây dựng cao quá ngọn của các loại cây”. Chiều cao của các loại chung cư ở Phần Lan, theo quy định, không được vượt quá 20m! vì theo quan điểm của các kiến trúc sư Phần Lan thì điều đó cho phép tổ chức được tốt nhất không gian hợp với tỉ xích của con người trong môi trường thiên nhiên [4]. Cũng tương tự quan điểm như vậy, nhiều nhà chuyên môn trên khắp thế giới, đang cổ suý mạnh mẽ cho việc xây dựng các loại nhà ở không cao quá 5 tầng [2,3,4,5]. 

Rõ ràng, tiện nghi sinh thái của môi trường ở phụ thuộc một cách trực tiếp vào chế độ nắng, gió… của môi trường thiên nhiên hay nói cách khác là môi trường ở phụ thuộc một cách trực tiếp vào chế độ thời tiết và cách tổ hợp không gian của môi trường ở đó. Vì vậy ở nhiều nước, đặc biệt là ở các nước ôn đới, thường gặp các khu nhà ở có các sân trong được giới hạn bởi các toà nhà ở nhằm tạo ra vi khí hậu đặc trưng cho khu dân cư đó. Nhưng những kết quả nghiên cứu gần đây trên thế giới về các không gian đặc trưng đó vẫn chưa phải là giải pháp “cứu thế”!

Những nghiên cứu đó đã chỉ rõ: khi các toà nhà có độ cao từ 12 tầng trở lên thì kiểu xây dựng bao quanh này tạo ra các điều kiện rất bất lợi trong không gian sân trong và trên các đường phố do việc tạo nên những luồng gió và gió xoáy rất mạnh trong mùa đông [3,4,5]. Kết quả của những nghiên cứu này chắc chắn là có thể giúp ích cho chúng ta trong việc tạo ra các không gian trong các khu dân cư đô thị liên quan đến chiều cao của các toà nhà. Về vấn đề này các nhà chuyên môn trên thế giới đưa ra rất nhiều gợi ý, nhưng ở đây chúng tôi thấy có một gợi ý hợp lý cho điều kiện nhiệt đới nóng ẩm của đất nước ta, đó là tạo ra các khoảng trống đặc biệt trong các toà nhà sao cho khoảng trống bằng phần mà dòng không khí đi qua trong không gian (ví dụ bằng bề rộng của đường phố, bằng khoảng cách giữa các đầu hồi nhà…). Theo các chuyên gia trong lĩnh vực vật lý, kiến trúc thì giải pháp này sẽ điều chỉnh có hiệu quả sự tiện nghi vi khí hậu của môi trường ở trong các khu dân cư. Giải pháp này có khả năng khuếch tán và làm dịu đi hay hấp thụ các luồng không khí, thích hợp cho khu dân cư với những toà nhà có các độ cao khác nhau [1,4,5].

Việc xây dựng những nhà ở thấp và nhiều tầng tạo ra được những điều kiện và môi trường sống tốt hơn - gần với các thành tố cơ bản của thiên nhiên: không khí không bị loãng, không bị tác động mạnh của nắng gắt và gió to như phần trên của các chung cư cao tầng… Mặt khác những toà nhà ở thấp và nhiều tầng cho phép liên kết và làm hài hoà tốt hơn hình thái kiến trúc và cấu trúc không gian giữa các khu đô thị cũ - mới và giữa bản thân thành phố với các vùng nông thôn lân cận. 

KẾT LUẬN

Con người cần những khu nhà ở với các căn hộ tiện nghi hiện đại. Nhưng con người còn cần cả không gian cảnh quan thân thiện ấm cúng bên ngoài căn hộ. Quan trọng hơn, con người phải được sống trong môi trường gần gũi với thiên nhiên. Bởi vì chất lượng ở trong những khu nhà ở không chỉ phụ thuộc vào bản thân ngôi nhà mà đôi khi quan trọng hơn còn là không gian cảnh quan ngoài nhà. 

Hướng nghiên cứu để có thể đề xuất những cấu trúc không gian đô thị một cách hợp lý khi kết hợp nhà ở thấp và nhiều tầng với các loại chung cư cao tầng trong xây dựng các khu đô thị mới hay các thành phố mới sẽ tạo ra được sự thân thiện và ấm cúng của các không gian đô thị mà trong đó con người được sống và hoàn thiện mình theo đúng bản năng. Nhờ đó mà mối quan hệ giữa các khu đô thị mới và cũ, giữa các toà nhà với các thành phần cơ bản của thiên nhiên… được thiết lập một cách tự nhiên và hài hoà. Đó chính là tính nhân văn, vắn hóa của môi trường ở trong các đô thị. 

ThS.KTS Trần Trung Hiếu 

Tài liệu tham khảo: 

1. Housing. John Macsai (Arch. professor, University of Illinois, Chicago Circle); Eugene P.Holland (Struct. engineer, Lecturer, University. of Chicago, Chicago Circle); Harry S.Nachman (Consulting Engineer); Julius Y. Yacker (Attorney); John Wiley & Son; New York, London, Sydney, Toronto.
2. Những kiến nghị về thiết kế nhà ở ít tầng dành cho việc xây dựng các khu dân cư mật độ cao. Mạc Tư Khoa: Trung tâm nghiên cứu và thiết kế thực nghiệm nhà ở, 1983.
3. Pôlisuc M. Kiến trúc nhà ở sinh thái. Mạc Tư Khoa: Báo “xây dựng” số 5/1985.
4. Tristôva V.A. Môi trường đô thị - hướng nhân văn hoá. Mạc Tư Khoa: Kiến trúc Liên Xô, số 5/1986.
5. Trubnhikôva N.M. Những vấn đề đô thị của việc xây dựng các khu dân cư mật độ cao. Mạc tư Khoa - Tạp chí Xây dựng nhà ở, số 9/1984.