Ashui.com

Nói đến làng cổ ở Hà Nội, nhiều người nghĩ ngay tới Đường Lâm (Sơn Tây) hay Cự Đà (Thanh Oai), ít ai biết rằng, Thủ đô còn có một ngôi làng cổ hơn 500 tuổi với những biệt thự pha lẫn kiến trúc Việt cổ và Pháp rất độc đáo, kích thích sự tò mò của du khách. Đó chính là làng Cựu (xã Vân Từ, huyện Phú Xuyên, Hà Nội).

• Nét cũ – hồn xưa trong kiến trúc làng Cựu 

Dọc theo dòng Nhuệ giang, bất cứ ai vào làng Cựu đều như lạc vào một ngôi làng nào lạ lẫm lắm. 

Sở dĩ có cảm giác ấy là bởi ngôi làng này có một kiến trúc làng và kiến trúc nhà đẹp và vô cùng độc đáo.

Ở làng Cựu, những ngôi nhà hiện đại gần như không có, những ngôi nhà cấp bốn kiểu mẫu thời bao cấp cũng khó tìm thấy.

Tất cả những ngôi nhà ở đây cứ nửa ta nửa tây, nửa tráng lệ nửa bình dân, nửa hào hoa phố xá nửa bình dân quê mùa.

Tất cả những sự pha trộn ấy hiển hiện rõ rệt nửa lạ nửa quen khiến người lạ không khỏi thắc mắc lẫn những thán phục.

Những cánh cổng nhà xưa cũ quay ra mặt đường đều không quá cao, cũng không quá thấp.

Hoa văn, họa tiết trên đó cũng không quá tây mà cũng không hẳn là của người Việt.

Hỏi ra mới biết, đó là thứ pha trộn hài hòa giữa kiến trúc Gô-tích Pháp và Việt cổ.

Có những căn biệt thự lối ngõ thênh thang lát đá tảng xanh, hai tòa nhà ở hai bên nối với nhau bằng cầu bê tông uốn lượn, cổng được trang trí sơn thủy hữu tình, mang dáng dấp của một doanh nhân thời trước.

Một ngôi biệt thự khác lại thấp thóng bóng dáng đại quan, mái cổ, cửa bức bàn, cột gỗ lim to, nền nhà tôn cao, sân thấp mà rộng, tòa ngang dãy dọc như ở chốn “tam cung lục viện”.

Đi từ đầu đến cuối làng, mỗi con ngõ nhỏ sâu hun hút là mỗi bí mật của kiến trúc. Đường trong ngõ cứ gọi là đá hộp xanh bóng nhẵn, phẳng lì.

Ngõ nhỏ thôi nhưng không bí như những nơi khác, mà ngược lại rất thoáng và mát bởi những ô văng cửa sổ nhà bên thò ra đủ cao để che đi cái nắng.

Lãnh đạo thôn Cựu cho hay, làng Cựu cổ kính đã có cách đây trên 500 năm. Làng vốn thờ một vị tướng nhà Trần. Vị tướng này không phải quan văn, cũng không phải quan võ mà là tướng dạy hổ.

Sinh nghề, tử nghiệp nên vị tướng ấy cuối cùng bị chính con hổ mà mình đang dạy cắn chết. Chỗ hổ tha xác về là mộ vị tướng xấu số ấy.

Có lẽ thế nên nhiều nhà nghiên cứu đã về đây khảo cứu tài liệu. Cổng làng Cựu đã khiến nhiều chuyên gia đáng kính phải thốt lên rằng đó là cổng làng đẹp nhất Việt Nam.

Cổng được quét ve vàng từ xưa, nay đã bạc màu, có chỗ loen đen theo mảng. Các nhà nghiên cứu cho rằng, cổng làng Cựu cổ mà không hẳn cổ, hiện đại mà không hẳn hiện đại. Nó giống như một cổng trường thành không phải để ngăn mà để hút người ta vào bên trong.

Cổng làng Cựu xây kiểu tam quan nhà chùa nhưng vít 2 cửa cạnh tạo một cửa giữa rộng rãi mái vòm. Phía trên đôi kỳ lân cùng hai con chó giữ cổng. Phía mặt trong cổng có nậm rượu, nụ hoa điểm xuyết rất lạ cùng những hàng chữ Nho mực đen đã nhạt màu.

Sở hữu làng Cựu có cổng và những ngôi nhà biệt thự kia vì hơn trăm năm trước, một nửa làng bị cháy thành tro.

Người dân đói khổ bỏ làng lên Hà Nội làm thuê rồi phát đạt với nghề may áo com-lê và váy đầm cho Tây.

Có tiền, họ mới mời thợ về xây cổng làng và những ngôi biệt thự tinh tế như vậy.

Theo thống kê của thôn Cựu, cả làng Cựu bây giờ còn khoảng 20 ngôi biệt thự cổ. Số còn lại hoặc đã chỉnh trang thành nhà ở hiện đại hoặc bỏ không như nhà hoang.

Những năm 2000, có đến gần chục ngôi biệt thự cổ còn đẹp và chắc chắn đã bị đập đi xây nhà hiện đại.

Và hiện nay trong làng cũng có gần chục ngôi nhà khác bị bỏ hoang mặc cho nắng mưa bào mòn, hủy hoại. Họ không dám ở vì sợ sập.

Nét độc đáo của ngôi làng là những ngõ nhỏ lát đá xanh, những tảng đá lớn, dày, mát lạnh, rất phù hợp với không gian cổ kính của làng dần thay bằng những con đường bê tông vô hồn.

Nguy cơ làng cổ trăm năm trở thành hoang phế là khó tránh nếu như không có một phương án bảo tồn hợp lý và đúng đắn. Thiết nghĩ, các cấp có thẩm quyền cần sớm đưa ra giải pháp bảo vệ và tôn vinh làng Cựu để giữ lại hồn quê cùng những nét đẹp kiến trúc độc đáo cho thế hệ mai sau. 

Hồng Hạnh 
(KT&ĐT)