Ashui.com

Ở Việt Nam, khái niệm kiến trúc xanh cũng khá mới mẻ, tuy nhiên nếu xét về phương diện kiến trúc tận dụng tối đa điều kiện tự nhiên, thân thiện với môi trường thì kiến trúc truyền thống Việt Nam có thể xem như là một hình mẫu của kiến trúc xanh.

Môi trường khí hậu Việt Nam nóng ẩm, từ xa xưa ông cha ta đã có nhiều kinh nghiệm trong tổ chức ngôi nhà truyền thống, như chọn hướng xây dựng nhà ở, bố cục và tổ chức không gian khuôn viên đến lựa chọn vật liệu xây dựng, bố trí ao hồ, cây xanh… để ngôi nhà của mình phù hợp với điều kiện tự nhiên, nhằm tạo một cuộc sống thích nghi nhất phù hợp với tâm sinh lý của người Việt trong điều kiện kinh tế cho phép.

Bố cục khuôn viên ngôi nhà truyền thống có những nét đặc sắc rất Việt Nam, đó là một quần thể bao gồm những ngôi nhà nhỏ, được tổ chức phân tán vây quanh ngôi nhà chính với không gian đệm là cái sân rộng gắn liền trước ngôi nhà chính. Cách sắp xếp nhà ở, tổ chức sân vườn, ao cá, công trình sản xuất phụ… trong ngôi nhà truyền thống đều hài hoà với cảnh quan thiên nhiên đã tạo nên được một bố cục tương đối hoàn chỉnh, cần bằng và ổn định.

Đặc biệt là cái sân đã có nhiều tác dụng rõ rệt. Đó là nơi sản xuất, phơi phóng, là nơi tạo ra những luồng gió đối lưu, đồng thời là nơi tổ chức hội họp, ma chay, cưới hỏi…

Cái sân phơi đa chức năng thường nằm ở trung tâm khuôn viên, vì đó không những là nơi diễn ra các sinh hoạt chủ yếu của một gia đình mà còn làm nhiệm vụ điều hoà, cải tạo điều kiện vi khí hậu góp phần tích cực phục hồi sức khỏe cho người dân sau một ngày lao động vất vả, nặng nhọc.

Tương phản nhiệt độ giữa mặt sân đã được nung nóng và bóng mát vườn cây đã góp phần tạo nên dòng khí mát đối lưu hai chiều trong những ngày hè nóng bức. Những kinh nghiệm tổ chức sân vườn này đã được ông cha ta áp dụng vào trong ngôi nhà ống phố cổ và ngày nay đã được các nhà qui hoạch, thiết kế vận dụng sáng tạo trong nhà ở có giếng trời, đã góp phần nâng cao tiện nghi sống cho người dân đô thị hôm nay, cũng như đã góp phần giúp họ sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.

Chọn hướng xây dựng ngôi nhà là một việc làm quan trọng, việc làm trước tiên của người dân Việt Nam khi xây dựng ngôi nhà ở. Theo KTS Thanh Ngọc, khí hậu nước ta mùa hè ẩm ướt, có gió mát thổi từ biển vào (gió Nam, Đông Nam), mùa đông khô có gió lạnh từ lục địa (gió Bắc, Đông Bắc). Để đón được gió mát của mùa hè và tránh được gió rét của mùa đông, nhà ở nhân dân ta thường chọn quay về hướng Nam hay Đông Nam.

Mặt khác, nhà quay về hướng này sẽ tránh được cái nắng Tây xiên khoai bất lợi và chịu được gió bão lớn. Các công trình phụ hầu như được ẩn mình trong các vòm cây xanh của khu vườn, như cố tình nhờ sự che chở, đùm bọc của cây lá để chống chọi với gió bão, đồng thời tranh thủ tận hưởng luồng gió mát và bầu không khí trong lành từ những lùm cây này. Chọn hướng nhà tốt không những có ý nghĩa về mặt tâm linh mà còn thể hiện được tính khoa học trong kinh nghiệm chống nóng bức, làm mát ngôi nhà, cải thiện điều kiện vi khí hậu, tạo được môi trường cư trú thích nghi, góp phần tiết kiệm sử dụng năng lượng.

ThS. Phạm Thị Hải Hà - giảng viên Khoa Kiến trúc và Quy hoạch - Trường Đại học Xây dựng nhận định: Trong kiến trúc truyền thống, cây xanh mặt nước đã trở thành một yếu tố quan trọng, không thể thiếu trong bố cục khuôn viên truyền thống của người dân Việt chúng ta. Ao có thể xem như một nhân tố cơ bản tạo nên môi trường sống của người dân, đặc trưng cho hệ sinh thái nhà ở thôn xóm. Ao đã giúp cho việc tiêu nước được nhanh chóng, chống ngập úng, đồng thời là nguồn dự trữ nước để tưới cây, trồng trọt và cũng là phương tiện góp phần cải tạo điều kiện khí hậu, cải thiện điều kiện kinh tế gia đình. Vườn và ao trong khuôn viên gia đình nông dân đã trở thành một hệ cân bằng sinh thái (Vườn - Ao - Chuồng).

Trong điều kiện khí hậu của Việt Nam, chọn hướng công trình theo hướng Nam - Bắc là hướng có lợi nhất về bức xạ mặt trời, cho phép giảm bớt chi phí che nắng, thông gió có hiệu quả và đáp ứng yêu cầu chiếu sáng tự nhiên cần thiết. Hướng công trình còn được xác định theo hướng gió chủ đạo của địa điểm xây dựng để đảm bảo thông gió tốt về mùa hè và hạn chế gió lạnh về mùa đông. Bởi vậy để xác định hướng tốt nhất cần kết hợp giữa gió và mặt trời. Ví dụ, Hà Nội hướng nhà tốt nhất là hướng Đông - Nam, còn ở Lào Cai và Móng Cái thì lại là hướng Nam.

Trong điều kiện khí hậu nhiệt đới, bức xạ mặt trời thường có cường độ lớn, độ cao mặt trời trong năm thường cao nên vấn đề chiếu sáng tự nhiên cho công trình xây dựng thường được thoả mãn. Do đó khoảng cách giữa các công trình cần đảm bảo điều kiện thông gió, chiếu sáng tự nhiên, an toàn khi có hoả hoạn… Muốn tổ chức thông gió tự nhiên tốt cho công trình, chúng ta cần giải quyết tốt một số vấn đề cơ bản sau: bố cục mặt bằng, chọn hướng công trình, lựa chọn vị trí, diện tích cửa, cấu tạo cửa… Các phòng nên bố trí theo kiểu thông gió xuyên phòng. Hành lang nhà có thể bố trí một bên hay hai bên phụ thuộc vào đặc điểm khí hậu địa phương. Không nên bố trí các tường ngăn vuông góc với hướng gió chủ đạo. Diện tích cửa sổ hai phía của phòng bằng nhau. Để tăng cường thông gió tự nhiên trong phòng, chiều cao của cửa sổ bố trí bằng 0,4-0,5 chiều cao phòng là hợp lý nhất. Tuy nhiên việc lựa chọn kích thước, hình dạng, vị trí cửa sổ cần phải cân đối với vấn đề chiếu sáng tự nhiên cũng như giải pháp tổ hợp hình khối kiến trúc.

Cần tập trung tối đa để chiếu sáng tự nhiên cho công trình, chỉ khi chiếu sáng tự nhiên không đáp ứng hay vào ban đêm thì phải sử dụng ánh sáng nhân tạo bổ sung. Cần phải biết phối hợp chiếu sáng tự nhiên và chiếu sáng nhân tạo hài hoà đáp ứng yêu cầu tiện ích và tiết kiệm năng lượng.

Kiến trúc xanh không những mang lại lợi ích kinh tế, môi trường, sức khoẻ cho người dân mà còn đóng góp tích cực làm giảm sự biến đổi khí hậu. Có thể thấy rằng kiến trúc xanh là một hướng đi đúng đắn, gợi mở tương lai hết sức sáng sủa và rất phù hợp với các nước thuộc khu vực nhiệt đới với nền kinh tế đang phát triển như nước ta.

Để mô hình kiến trúc xanh sớm được ứng dụng rộng rãi nhằm sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, chúng ta cần tiến hành khảo sát, nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm từ bài học kiến trúc truyền thống của ông cha ta, cũng như kinh nghiệm của các nước trên thế giới để đưa ra cơ chế, chính sách hợp lý, thiết thực để khuyến khích các nhà thiết kế, nhà xây dựng, nhà quản lý và của cả cộng đồng.

Thanh Huyền (Báo Xây dựng)