Không gian đô thị Sài Gòn: Ngọc đã mài thế đó

Kể từ khi mấy ông nhà binh người Pháp như Lagrandière, Paulin Vial phả cái khí quyển kiến trúc Tây vào Sài Gòn cho đến nay là cả một tiến trình dài của không gian đô thị này, tuy rằng cái tiến trình ấy không phải lúc nào cũng “tiến”.

Ngay từ những ngày đầu xây dựng, Sài Gòn đã được sử gia Gwendolyn Wright đánh giá như là một thành phố “tốt mã” còn những vấn đề thiết thực của đô thị bị bỏ mặc.

Một khu dân cư xưa, với những đơn vị nhà chật hẹp, được giao cho các nhà đầu tư địa ốc xây dựng vào cuối những năm 1920.

Từ những năm đầu thế kỷ 20, Hébrard, trưởng văn phòng quy hoạch thuộc sở Thanh tra công chánh Hà Nội, sau khi nhìn nhận: “các kênh lấp cũ đã cho ra đời những đại lộ tuyệt đẹp”, “không gian kiến trúc khu trung tâm Sài Gòn không thua gì một số thí dụ thành công nhất của thế kỷ 18 bên Pháp”, nhưng các quảng trường và không gian công cộng còn rất thiếu, đường sá tuy có rộng nhưng cắt nhau tại các giao điểm thẳng góc và đơn điệu. Ông kết luận: “thành phố đã không tính xa tính rộng”, và để “sửa chữa những sai lầm xưa, cần đầu tư nhiều khoản tiền rất lớn”. (Ernest Hébrard, Quy hoạch đô thị ở Đông Dương, L’Architecture, bộ XLI, số 2, tháng 2/1928, trang 35 – 36)

Nhưng thiết kế quy hoạch của Hébrard nhằm sửa chữa Sài Gòn đã bị xếp xó. Nên Hébrard chỉ còn lưu danh ở những công trình ứng dụng văn hoá Việt với phong cách Art-Deco như trường Pétrus Ký.

Bao nhiêu lần lỡ vận như thế suốt lịch sử phát triển, Sài Gòn ngày nay cũng có những nét riêng. Có sự đan xen giữa cũ và mới, tạo chiều sâu cho một đô thị.