Ashui.com

Việc xây dựng Luật Đất đai mới của Việt Nam được khá nhiều tổ chức phát triển quốc tế quan tâm đầu tư nghiên cứu để trợ giúp; được sự quan tâm của rất nhiều Bộ, ngành của Chính phủ, của UBND các cấp địa phương và của rất nhiều doanh nghiệp cũng như người dân. Tất nhiên, có những quan tâm rất khách quan và cũng có những quan tâm đan xen với lợi ích riêng.

Nhìn lại chặng đường đã qua về đổi mới chính sách, pháp luật đất đai

Trước năm 2013, Luật Đất đai mới phải được Quốc hội thông qua vì đó là thời điểm buộc Nhà nước phải quyết định về chính sách đất đai đối với đất sản xuất nông nghiệp đã được giao không thu tiền cho nông dân sử dụng ổn định trong thời hạn 20 năm kể từ ngày 15/10/1993.

Ngoài ra, nhiều chính sách đất đai, quy định pháp luật đất đai cũng cần phải tiếp tục đổi mới cho phù hợp với giai đoạn phát triển mới của thị trường và hướng tới hội nhập quốc tế. Lý luận kinh tế chính trị học về đất đai cần được nhất quán cho lộ trình định hướng xã hội chủ nghĩa, phù hợp hơn với thực tại. Mọi quan hệ đất đai phải trong sáng, hệ thống quản lý phải minh bạch, trách nhiệm giải trình của người quản lý phải cao, sự tham gia của cộng đồng phải nhiều để tạo nên đồng thuận trong xã hội. Các điều luật phải thật thà và giản dị, người quản lý hiểu cũng đúng như ngươi dân hiểu. Bài toán chia sẻ địa tô phải được giải quyết thỏa đáng theo giá trị thị trường. Có muốn quên đi cũng khó, khi dư luận xã hội luôn cho rằng tham nhũng trong quản lý đất đai đang đứng ở đầu bảng, đầu cơ về đất đai đang vượt giới hạn quá nhiều và đã góp phần rất đáng kể vào tình trạng lạm phát hiện nay.

Chủ trương "Đổi mới" đất nước đã được Nhà nước Việt Nam quyết định vào năm 1986 trên nguyên tắc tiếp nhận mô hình kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước với 5 thành phần kinh tế. Điểm đột phá của quá trình đổi mới là điều chỉnh lại chính sách đất đai nông nghiệp dựa trên chủ trương Nhà nước giao đất nông nghiệp của hợp tác xã nông nghiệp cho hộ gia đình, cá nhân để sử dụng ổn định lâu dài mà không thu tiền sử dụng đất. Luật Đất đai đã được đổi mới từng bước, nói chung chậm hơn quá trình đổi mới kinh tế.

Lộ trình đổi mới chính sách, pháp luật đất đai

Đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai ở nước ta trải qua một quá trình khá tích cực nhưng rất thận trọng. Những tư duy bao cấp về đất đai còn nặng nề, làm cho chính sách, pháp luật về đất đai luôn phải đuổi theo nhu cầu của phát triển thị trường, làm cho từng bước đổi mới ngắn lại nên phải bước gấp hơn. Lý luận cũng còn vướng víu làm khó cho thống nhất nhận thức về tính phù hợp của chính sách, pháp luật trong giai đoạn quá độ lên chủ nghĩa xã hội với công cụ là cơ chế thị trường. Đặc thù này làm nên ngữ cảnh rất phức tạp trong thực thi pháp luật trên thực tế. Pháp luật khó được thực hiện nghiêm, có nhiều kẽ hở, tham nhũng và đầu cơ còn nhiều.

Trước năm 2003, trung bình khoảng 2,5 năm lại sửa luật và pháp lệnh 1 lần. Trong giai đoạn sau năm 2003, trung bình khoảng 2 năm lại sửa nghị định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư một lần. Mặt khác, tính thống nhất trong chỉ đạo thực thi pháp luật giữa các Bộ cũng không được bảo đảm. Riêng việc thống nhất một hệ thống đăng ký, một loại giấy chứng nhận cho cả đất đai và tài sản gắn liền cũng mất tới 15 năm thảo luận để đi đến quyết định.

Sau gần 10 năm thực hiện Luật Đất đai 2003, có thể rút ra một số nhận xét sau đây:

1. Một số điểm mong muốn đổi mới từ khi chuẩn bị dự thảo Luật này nhưng chưa đủ điều kiện để nhất trí nên phải để lại nghiên cứu tiếp và đưa vào quá trình xây dựng Luật Đất đai tiếp theo, trong đó chế độ sử dụng đất sản xuất nông nghiệp với thời hạn ổn định 20 năm và hạn điền là một trọng điểm.

2. Việc mở rộng quyền cho các nhà đầu tư gắn với cơ chế Nhà nước giao đất, cho thuê đất để tạo thuận lợi cho phát triển thị trường bất động sản nhưng cũng gây bất cập trong ngăn ngừa đầu cơ nhà đất vượt giới hạn, chế độ sử dụng đất thiếu công bằng giữa các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài.

3. Công tác quy hoạch sử dụng đất chưa tạo được hiệu quả trong quản lý đất đai, chưa tính tới phân vùng sử dụng đất mà chỉ quan tâm tới tổng diện tích đất, phương án quy hoạch chưa tạo được căn cứ để quyết định thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất, quy hoạch sử dụng đất còn chồng chéo với quy hoạch xây dựng, quy hoạch đô thị, thậm chí gây lãng phí trong chi phí xây dựng quy hoạch.

4. Những bất cập trong quản lý giá đất phù hợp giá trị thị trường vẫn tồn tại ở nhiều địa phương, một mặt tạo nên nguy cơ tham nhũng trong giao đất cho nhà đầu tư đã được chỉ định, mặt khác gây bức xúc cho người bị Nhà nước thu hồi đất khi tiếp nhận giá trị bồi thường, hỗ trợ, tái định cư không thỏa đáng.

5. Cơ chế nhà nước thu hồi đất cũng như cơ chế nhà đầu tư tự thỏa thuận với người đang sử dụng đất đều có những bất cập, cần bổ sung các quy định đối với từng cơ chế để nâng cao hiệu quả triển khai thực tế.

6. Những đổi mới về cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai chưa làm giảm số lượng khiếu nại, nhất là những khiếu nại có liên quan tới cơ chế Nhà nước thu hồi đất và thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

7. Phân cấp hoàn toàn quản lý cụ thể về đất đai cho địa phương cấp tỉnh và cấp huyện cũng gây các ý kiến trái chiều khác nhau, có ý kiến cho rằng cần thu quyền lại Trung ương, có ý kiến cần tăng cường việc giám sát, đánh giá thực thi pháp luật ở địa phương.

Việc xây dựng Luật Đất đai mới đã được Quốc hội quyết định trong Chương trình xây dựng pháp luật, Chính phủ đang tích cực chuẩn bị dự thảo Luật này. Dự thảo Luật hiện nay còn phụ thuộc vào kết quả đánh giá quá trình thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng và quyết định về sửa đổi, bổ sung Hiến pháp nước ta.

Kinh tế thị trường ở nước ta đã phát triển ở mức đáng kể, đầu tư không cần tập trung vào tăng tổng vốn đầu tư mà cần tăng hiệu quả đầu tư. Hội nhập quốc tế của ta cũng đi vào chiều sâu với một mối quan hệ kinh tế đa phương, cũng không còn nhiều thời gian để chúng ta phải thực hiện đầy đủ "luật chơi" kinh tế trên sân chơi của Tổ chức Thương mại Thế giới. Đất đai là một câu chuyện phức tạp trong hội nhập quốc tế, cần những cơ chế thông minh để giữ được mối lợi cho đất nước mà vẫn bảo đảm nguyên vẹn đất đai của dân tộc.

Việc xây dựng Luật Đất đai mới của Việt Nam được khá nhiều tổ chức phát triển quốc tế quan tâm đầu tư nghiên cứu để trợ giúp; được sự quan tâm của rất nhiều Bộ, ngành của Chính phủ, của UBND các cấp địa phương và của rất nhiều doanh nghiệp cũng như người dân. Tất nhiên, có những quan tâm rất khách quan và cũng có những quan tâm đan xen với lợi ích riêng.

Vì vậy, việc đổi mới phải thận trọng nhưng cũng không được "bước gằn" với tầm nhìn ngắn ngủi như trước đây đã làm.

Bài viết này muốn giới thiệu với độc giả một mạch liên tục từ nhìn nhận tổng thể vấn đề xây dựng Luật Đất đai lần này, sau đó phân tích sâu vào 7 vấn đề bức xúc trong Luật Đất đai hiện hành đã đặt ra ở trên, giới thiệu các giải pháp có thể hữu ích cho đổi mới lần này.

GS. Đặng Hùng Võ

• Tư hữu đất đai: Nên hay không?