Thiết kế: Nguyễn Chí Toàn
Lý do hình thành dự án: Văn hóa Óc Eo là nền văn minh rực rỡ từng phát triển mạnh mẽ ở Nam Bộ từ thế kỷ I–VII, nối liền Đông Nam Á cổ đại với Ấn Độ, La Mã và Trung Hoa. Tuy nhiên, di sản quý giá ấy hiện vẫn “ngủ quên” trong lòng đất – chỉ tồn tại qua các cuộc khai quật hoặc nghiên cứu học thuật
Như PGS.TS Phạm Văn Dương từng nhận định tại Hội thảo quốc tế Óc Eo 2023, “việc xây dựng một bảo tàng dành riêng cho di tích Óc Eo – Ba Thê không còn là chuyện nên làm hay không, mà là điều cấp thiết.”
An Giang là “trái tim” của di sản này, nơi giao hòa giữa Núi Ba Thê – trung tâm tâm linh cổ, và cánh đồng Óc Eo – trung tâm kinh tế cổ đại. Đây cũng là một trong bốn vùng du lịch trọng điểm của tỉnh, có tiềm năng đặc biệt cho du lịch khảo cổ – văn hóa – tâm linh
Tuy nhiên, vấn đề hiện nay là:
- Chưa có một công trình bảo tàng chuyên biệt tương xứng để bảo tồn, trưng bày và phát huy giá trị văn minh Óc Eo.
- Khu di tích vẫn đang thiếu sự kết nối với cộng đồng, thiếu không gian trải nghiệm đương đại, và chưa được khai thác hiệu quả trong chiến lược phát triển vùng.
Do đó, Bảo tàng Văn hóa cổ Óc Eo – An Giang không chỉ là một công trình kiến trúc, mà là một nhiệm vụ cấp thiết về văn hóa, xã hội và giáo dục, nhằm:
- Ngăn chặn sự mai một của ký ức văn minh cổ.
- Tạo điểm nhấn biểu tượng cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
- Kích hoạt kinh tế – du lịch bền vững dựa trên di sản.
Câu hỏi đặt ra khi thiết kế:
Vấn đề đặt ra khi thiết kế Bảo tàng Óc Eo – An Giang là làm thế nào để kiến trúc đương đại có thể khơi dậy ký ức của nền văn minh Óc Eo, đồng thời tôn trọng và hòa nhập sâu vào cảnh quan sông nước đặc trưng của vùng đồng bằng. Công trình không chỉ lưu giữ di sản khảo cổ, mà còn phải tái kết nối con người hôm nay với mạch văn hóa đã từng hình thành trên chính mảnh đất này. Thách thức nằm ở việc tạo ra một không gian vừa mang tính biểu tượng – kể lại câu chuyện quá khứ – vừa hòa vào thiên nhiên, địa hình và đời sống cộng đồng địa phương. Kiến trúc phải tìm thấy ngôn ngữ dung hòa giữa di sản và hiện đại, biểu tượng và tự nhiên, để bảo tàng trở thành một phần tiếp nối sống động của ký ức Óc Eo trong hiện tại.
Các giải pháp kiến trúc chính:
Kiến trúc ẩn mình – hòa vào di sản:
Công trình được tổ chức theo cấu trúc phân tầng và thuôn nhọn, gợi hình ảnh của vũ trụ luận Óc Eo: Trời – Đất – Âm giới
Một phần bảo tàng được âm xuống lòng đất, như một “di sản ẩn” được khám phá dần.
Mái công trình được phủ xanh hoàn toàn, giúp giảm nhiệt, giữ nước mưa, và hòa nhập cảnh quan Núi Ba Thê.
Tổng thể nhìn từ xa, bảo tàng như một “gò thiêng” tự nhiên, khiêm nhường nhưng thiêng liêng – biểu tượng cho tinh thần tôn kính quá khứ.
Cấu trúc không gian tuyến tính – hành trình ký ức:
Không gian trưng bày được tổ chức theo tuyến tham quan từ cao xuống thấp, mô phỏng hành trình đi ngược thời gian
Ánh sáng tự nhiên được điều tiết qua khe mái, tạo hiệu ứng “ánh sáng hồi quang” – biểu tượng cho ký ức soi rọi quá khứ.
Từ điểm cao trên mái, du khách có thể nhìn ra toàn cảnh đồng bằng Óc Eo; điểm kết là quảng trường “Temple of Steps” – một không gian tâm linh kết nối Trời và Đất.
Đây là giải pháp chuyển tải di sản bằng trải nghiệm không gian, chứ không chỉ qua hiện vật.
Giải pháp bền vững – khí hậu – năng lượng:
Dựa trên khảo sát địa hình và khí hậu An Giang
- Mật độ xây dựng thấp, tổng diện tích khu đất 4,8 ha với địa hình dốc nhẹ.
- Sử dụng hệ thống mái xanh và tường đất rammed-earth kết hợp đá Ba Thê – vật liệu bản địa có khả năng điều tiết nhiệt tốt.
- Giải pháp bán âm và thông gió chéo tự nhiên giúp giảm nhu cầu điều hòa cơ học.
- Tích hợp hệ thống thu nước mưa và pin năng lượng mặt trời, phù hợp cho vận hành dài hạn trong điều kiện vùng ngập mặn và khí hậu nhiệt đới ẩm.
Tích hợp công nghệ – văn hóa – cộng đồng:
- Khu trưng bày ứng dụng thực tế ảo (VR/AR), cho phép du khách “khôi phục” các công trình Phù Nam cổ trên nền thực địa.
- Không gian công cộng trên mái trở thành quảng trường sinh hoạt cộng đồng, tổ chức hội chợ văn hóa, lễ hội Óc Eo thường niên.
- Hệ thống “Phòng học di sản” dành cho học sinh địa phương, kết hợp với các viện khảo cổ để giáo dục văn hóa tại chỗ.
Tầm nhìn – Một di sản cho tương lai
“Bảo tàng Văn hóa cổ Óc Eo – An Giang” không chỉ là nơi trưng bày di vật, mà là không gian sống lại của ký ức, nơi con người trải nghiệm – kết nối – học hỏi.
Công trình là câu trả lời kiến trúc cho một di sản đang dần lãng quên, biến quá khứ thành chất liệu của tương lai.
Kiến trúc không chỉ “nói về lịch sử” mà tiếp tục viết tiếp lịch sử, để nền văn minh Óc Eo không còn nằm trong lòng đất, mà được hồi sinh giữa đời sống đương đại.
Đây là một “dự án tương lai” đúng nghĩa: kế thừa quá khứ, hòa nhập hiện tại và định hình tương lai.
